मार्गारेटं मावशी आणि रॉबिन्सन मामा बऱ्याच दिवसांनी बाहेर फिरायला निघाले. रमतगमत पुढे जात असताना एका हलवायाचं दुकान लागलं. या दुकानातून भजी तळण्याच्या वासाचा घमघमाट रस्त्यापर्यंत आला होता. त्या वासाने मामाची भूक प्रज्वलीत झाली. मावशीच्याही पोटात कावळे ओरडू लागले. कुणाचंही लक्षं हे बघून ते दोघे आत शिरणार तोच भजे तळणाऱ्या आचाऱ्याला जोरदार शिंका आल्या. एकापोठापाठ पाच सहा शिंका त्याने दिल्या. त्या शिंकांच्या आवाजाने मामा आणि मावशी बिचकले नि त्यांनी तिथून पळ काढला.
“जळली मेली ती शिंक!” मावशी म्हणाली.
“अगं, एक शिंक नव्हती, अनेक होत्या. जळल्या मेल्या.” मामा मिशी फेंदारत म्हणाला.
“राब्या, उगाच मला शब्दात पकडण्याचा आगावूपणा करू नकोस. नाहीतर तुझ्या शेपटीला पकडून, त्या हलवायाच्या उकळत्या तेलातच टाकून देईन.” मामास अशी तंबी, मावशी देत असतानाच त्यांच्याजवळून एक कचऱ्याची गाडी गेली. त्या गाडीतील कचऱ्याचा दुर्गंध नाकात गेल्याने मावशीला जोरदार शिंक आली.
“सत्य आहे, सत्य आहे.” मामा टुणकन उडी मारत म्हणाला
“काय सत्य आहे रे, गधड्या?” पुन्हा एक शिंक येतानाच मावशीने, रॉबिन्सचा कान उपटत विचारलं.
“अगं तू, मला हलवायाच्या दुकानातील उकळत्या तेलात टकाणार नाही, हे सत्य आहे. मीच जर नसेन या जगात तर कोण वाहणार, तुझ्यावर कौतुकाचे फुलं फुकटात?” मामा शेपटी वर करत म्हणाला. यावर मावशी हसली. मामाला घाबरवायलाच आपण तसं बोललो, हे मावशीला माहीत होतं. मावशीने लाडाने मामाचा गालगुच्चा घेतला नि दोघेही रमतगमत पुढे निघाले.
वाटेत त्यांना एक फुलाचं दुकान लागलं. त्या दुकानातील देवाच्या फोटोजवळ पेढ्यांचा डबा ठेवला होता. त्या केशरी पेढ्याकडे मावशीचे लक्षं गेलं. मामाही त्या पेढ्यांवर नजर रोखून होताच. पेढ्याच्या डब्‌यापर्यंत जायला काही संधी मिळते याचा विचार ते दोघेही करत असतानाच एक व्यक्ती फुलं घेण्यासाठी तिथे आली. त्या व्यक्तीने काही फुलं घेतली नि त्यांचा सुगंध घेण्यासाठी नाकाजवळ नेत्याच त्याला पटापट शिंका येऊ लागल्या. त्यातच तोल जाऊन त्याचा हात पेढ्याचा डब्याला लागला नि सगळे पेढे खाली पडले. मामा आणि मावशी एकमेकांकडे केविलवाण्या चेहऱ्याने बघू लागले.
“मामू, आजचा दिवस काही खरा नाही गड्या.”
“म्हणजे गं मावशे?”
“अरे, सकाळपासून आपल्या आनंदात या शिंकाच आडव्या यायला लागल्या आहेत, बघ.”
“मावशे, या मनुष्यप्राण्यास खरोखरच शिंका येतात की तो तसं नाटक करतो गं?”
“नाही रे मामू, शिंकाचं कशाला नाटक करेल हा मनुष्य. त्याला खरोखरच शिंका येत असतात.”
“त्याचं काय कारण असेल गं? आपण दोघे आसपास असतो म्हणून का?” मामाने विचारले.
“अच्छा, याचा अर्थ, मी तुला शिंकांच्या भानगडीच्या प्रवासाला घेऊन जावं असं वाटतय तर…” मामाकडे कौतुकाने बघत मावशी म्हणाली.
“नेकी और शिंक शिंक…”मामा मिशी हलवत म्हणाला.
“मग, चल तर गड्या, समोरच्या फरसानाच्या दुकानाच्या आडोशाला बसून आत शिरायची संधी शोधू. अशी संधी सापडेपर्यंत शिंकेच्या शंकेचं मी निरसन करते.” मावशी म्हणाली. ते दोघेही फरसानाच्या दुकानाच्या आडोशाला जाऊन बसले. मावशी सांगू लागली,
“मामू, मनुष्यप्राण्याच्या नाकाच्या आत एक मऊ आणि ओलसर असं अस्तर असतं. या ओलसर त्वचेला जराशीही सूज आली तर त्याच्याशी जोडलेले मज्जातंतू चाळवले जातात. त्यामुळे ते असे संदेश मज्जातंतूकडे पाठवतात.”
“मग काय घडतं?” मामाने उत्सुकतेनं विचारलं.
“मग, मेंदू उलट एक आदेश म्हण किंवा ऑर्डर म्हण पाठवतो.”
“ऑर्डर म्हंटली की त्याचं पालन करणं आलंच, बरोबर ना मावशे.”
“अगदी बरोबर मामू. या ऑर्डरच पालन नाक करतो. त्यासाठी तो जोराने आतली हवी बोहर फेकण्याची क्रिया करतो. आता ही क्रिया म्हणजे ऑक्छी म्हणजेच शिंक!”
“पण मावशे, हेच एक कारण असतं का शिंक येण्यासाठी?” मामाने अभ्यासू विद्यार्थ्याचे भाव चेहऱ्यावर आणत विचारलं.
“नाही रे मामू, ओलसर त्वचेला वेगवेगळ्या कारणांमुळे सूज येऊ शकते. या मनुष्यप्राण्यास बरेचदा सर्दी होते. या सर्दीच्या सततच्या वाहण्यामुळेही अशी सूज येऊ शकते. धुळीचा कण नाकात गेला किंवा एखादं अगदी लहान किटक नाकात गेलं तरी या त्वचेला घासून सूज येते. काहींना फुलांची तर काहींना पदार्थांची ॲलर्जी असते, असा पदार्थ नाकाच्या संपर्कात आल्यावर ओलसर त्वचेला बाधा पोहचून सूज येऊ शकते.”
“पण मावशे, आपण मघा बघितलंय, या मनुष्यप्राण्यास शिंकावर शिंका येतात. काही केल्या त्या थांबत नाहीत.”
“कारण त्यात एक भानगड दडलेली असते.”
“म्हणजे?”
“मामू, जेव्हा नाकात शिरलेल्या पदार्थाला हाकलून लावण्यासाठी जोराने नाकातून हवा बाहेर टाकली जाते, तेव्हा काहीवेळा तो पदार्थ बाहेर पडत नाही. तो पदार्थ तसाच आत चिटकून बसतो. त्यामुळे त्याला बाहेर काढण्यासाठी एकापोठापाठ शिंका येतात.”
“याचा अर्थ मनुष्‍यप्राण्याचं कोणतही गणित भानगडीशिवाय सुटतच नाही म्हणायचं.” मामा आभाळाकडे बघत म्हणाला. त्यामुळे सूर्याची किरणं त्याच्या डोळ्यात जाऊन त्याला जोरदार शिंक आली.
“बापरे म्हणजे, म्हणजे माझ्या नाकातील आतील भागाला जखम झाली की काय?” मामा घाबरुन म्हणाला.
“नाही रे मामू, तुझ्या नाकाबिकाला काही झालं नाही. मनुष्यप्राण्यास तर हे असं नेहमीच होतं.”
“हो का?”
“हो ना, त्याने प्रखर सूर्यप्रकाशाकडे बघितलं किंवा अंधाऱ्या खोलीतून भरपूर उजेड असलेल्या खोलीत प्रवेश केला तर अशा शिंका त्याला येतात.”
“पण, यात नाकाच्या ओलसर त्वचेला जखम होण्यासारखं तर काहीच नाहीना?”
“अगदी बरोबर, मात्र अशावेळी नाकाच्या आत एक जैवरसायनिक क्रिया घडते. त्यामुळे बाहेरची वस्तू किंवा पदार्थ नाकात न जाता नाकाची आतली त्वचा किंवा अस्तर चाळवलं जातं.”
“मावशे, हे शिंक पुराण खूप झालं बाँ. आता माझ्या नाकाला फरसाणाच्या दुकानातील चिवड्याने फारच डिवचलेय.”
“गधड्या, अशी घाई करु नकोस. तू जायचा तिथे नि तुझ्या वासाने फरसाणवाल्याला शिंक येऊन त्याचा पाय तुझ्यावर पडला तर … ”मावशी डोळे मिचकावित म्हणाली.
मावशीच्या या खड्या बोलाची जैवरासायनिक क्रिया घडून मामाने आँक्छी केलं.
सुरेश वांदिले