एके दिवशी मालकीन बाई घरी नाही हे बघून रॉबिन्सन मामाने नदी किनारी फिरुन येऊ अशी गळ मार्गारेट मावशीला घातली. हो नाही करत मावशी नदिकिनारी यायला तयार झाली. दोघेही रस्त्याच्या काठाकाठाने चालत
एके दिवशी मालकीन बाई घरी नाही हे बघून रॉबिन्सन मामाने नदी किनारी फिरुन येऊ अशी गळ मार्गारेट मावशीला घातली. हो नाही करत मावशी नदिकिनारी यायला तयार झाली. दोघेही रस्त्याच्या काठाकाठाने चालत नदी किनारी आले. झुळझुळ वाहणारी नदी बघून दोघांनांही फार आनंद झाला. किनाऱ्यावरील एका गर्द झाडाखाली दोघेही विसावले.
झुळझुळ वाहणारं पाणी, थंडगार वारा नि पक्षांचा किलबिलाट यामुळे वातावरण भारावून गेलं होतं. मामाचं निरीक्षण सुरु असताना त्याचं लक्षं नदीच्या पाण्यातून बाहेर आलेल्या एका खेकड्याकडे गेलं. त्याच्या तोंडाला पाणी सुटलं. लगेच त्याने मावशीला तो खेकडा दाखवला. मावशीच्याही तोंडाला पाणी सुटलं. तिने टुणकन उडी मारुन खेकड्याला पकडलं. रॉबिन्सनजवळ येऊन खेकड्याच्या एका पायाचा लचका तोडला नि तो मामाला दिला. दुसऱ्या पायाचा लचका स्वत:साठी तोडला.
दोघेही खेकडा पार्टी करत असताना मामाचं लक्षं आकाशाकडे गेलं. बाणासारखं काहीतरी वेगानं किनाऱ्यावरील झाडांकडे येत होतं. त्यानं मावशीला ते दाखवलं.
“मावशे, हा बाण आपल्याच दिशेनं वेगाने येतोय बघ.”
मावशीने डोळे फाडून आकाशाकडे बघितलं. मामाकडे बघत हसून म्हणाली.
“रॉब्या, तो बाण नाही.”
“मग?”
“ते पक्षी आहेत.”
“अगं पण, ते बाणासारखे दिसताहेत. हा बाण आपल्यावर आक्रमण करेल नि आपणास उचलून नेईल.” मामाने भीती व्यक्त केली.
“माम्या, अरे जब मार्गा हो तेरे साथ / डरनेकी कोई नही बात// मी सांगते तुला, या बाणात दडलेली पते की बात/”
“म्हणजे, या बाणात पत्ता आहे. कुणाचं गं? ट्रम्प तात्यांचा की अंबाणी आजोबांचा?” मामाने पाल्हाळ लावले.
“अरे, पाल्हाळ्या, मी पत्ता नाही पते की बात म्हंटलं. म्हणजे या बाणाचं रहस्य!” मामाचा हलकेच कान ओढत मावशी म्हणाली.
“पण मार्गे मावशे, तुला कसं कळलं या बाणाचं रहस्य.”
“कारण माझी बुध्दी या बाणपेक्षा तीक्ष्ण आहे ना.”
“खरंच की. मग मावशे, हे पक्षी असे बाणासारखेच कां उडतात? त्रिशुलासारखे किंवा भाल्यासारखे कां उडत नाहीत?”
“कारण ते तुझ्यासारखे बावळट नाहीत ना.” डोळे मिचकावत म्हणाली. खरंतर मामाला, मावशीने त्याला बावळट म्हणण्याचा फार राग आला होता. नदीच्या पाण्यात मार्गेटलीला ढकलून द्यावं असं त्याला तीव्रतेनं वाटलं. पण त्याचवेळी बाणासारखा दिसणारा पक्षांचा थवा पंखांचा फडफडाट करत, ते दोघेही बसलेल्या झाडावरील वेगवेगळया फांद्यावर बसला. त्यामुळे मामाने हा विचार बाजूला ढकलला नि तो पक्षीनिरीक्षणात दंग झाला. थोड्यावेळ विश्रांती घेऊन तो थवा उडण्यासाठी सज्ज झाला. या थव्याने बाणासारखा आकार घेतला. या बाणासमोर एक पक्षी होता. ते या बाणाचं पुढचं टोक. बघता बघता हा बाण दूर निघून गेला. मामा पापणीही न हलवता एकटक त्या बाणाकडे बघतच राहिला.
“माम्या,” मावशीने त्याला गदगदा हलवलं.
“गेला तो बाण आपल्याला सोडून.”
“कुठे गेला असेल गं?”
“माम्या, हे पक्षी स्थलांतरीत पक्षी होते.”
“स्थलांतरीत म्हणजे?”
“मामू अरे, बऱ्याच पक्षांना त्यांच्या प्रदेशातील उन सहन होत नाही. तर बऱ्याच पक्षांना थंडी सहन होत नाही. असं प्रतिकुल वातावरण असलं की ते त्यांच्याठी अनुकुल वातावरण असणाऱ्या प्रदेशात जातात. त्याला स्थलांतर म्हणतात. कधीकधी हजारो मैल उडावं लागतं त्यांना.”
“ते थकत नसतील का गं, इतकं उडूनउडून.”
“थकतात ना. पण तुझ्या-माझ्यासारखे लवकर थकत नाहीत.”
” अरे वा, फारच छान! पण मावशे, कां बरं थकत नसतील हे पक्षी?”
” कारण उडताना ते आपली उर्जा राखून ठेवतात.”
“ती कशी?”
“त्याचं रहस्य या बाणात दडलेलं आहे.”
“आँ!”
“अरे हे, पक्षी जेव्हा उडतात, तेव्हा वाऱ्याचा विरोधाला तोंड द्यावं लागतं त्यांना.”
“बापरे मग?”
“पण ते पडले माझ्या सारखे इंटेलिजेन्ट.”
“हं,” मामा चिरक्या आवाजात म्हणाला.
“हं नाही हो म्हण.” मावशी मामावर ओरडली.
“हो हो हो.” मामा जोरात म्हणाला.
“शाब्बास! तर, हे इंटेलिजंट पक्षी एका पाठोपाठ एक असे सरळ रेषेत उडाले असते, पुढील पक्षांच्या उडण्यामुळे हवेत उठलेल्या आवर्तनाचा सामना मागच्यांना करावा लागला असता. त्यामुळे ते बाणाचा आकार घेतात.”
“अच्छा, पण त्यामुळे काय होतं?” मामाने उत्सुकतेनं विचारलं.
“अरे मामू, बाणाच्या आकारामुळे पुढच्या किंवा समोर असणाऱ्या पक्षांच्या उडण्यामुळे होणाऱ्या आवर्तनाचा सामना करावा लागत नाही. या आर्वतनाला तोंड देण्यासाठी हे पक्षी पुढच्या पक्षाच्या किंचित वर नि किंचित बाजुला उडतात. त्यामुळे त्यांच्या उर्जेची बचत होते.”
“व्हेरी स्मार्ट!”
“असंच उडताना ते आपल्या जागा हळूच बदलतात. मार्गदर्शन करुन थकलेल्या पुढच्या पक्षांना विश्रांती देतात. त्यामुळे एकमेकांच्या साथीने हजारो किलोमीटर प्रवास करतात.”
“हा प्रवास नॉन स्टॉप असतो कां ग?”
“नाही रे, पण बरंच लांबचं अंतर कापल्यावर हे पक्षी काही ठिकाणी विश्रांती घेतात. नि पुन्हा उडू लागतात.”
“म्हणजे पुन्हा बाण बणूनच उडतात कां?”
“होरे गधड्या, कारण या रचनेमुळे थव्यातल्या प्रत्येक पक्षाकडे एकमेकांना लक्षं ठेवणं सोप्पं जातं. एखादा पक्षी भरकटू लागला की त्याला लगेच पुन्हा बाणात आणता येतं. एखाद्या पक्षाला काही मदत लागली तर एकमेकांना संदेश देऊन सर्व थवा एकाच ठिकाणी उतरु शकतो.”
“पण मावशे, हे खरंच असं असेल कां ग?”
“मग असंच आहे. म्हणूनच तर लाखो वर्षे झाली तरी अशा पक्षांचं बाणाच्या आकारातलं उडणं तसंच राहिलं. यापेक्षा आणखी काय पुरावा हवा.”
“हो बाबा, तुम्हा इंटेलिजंटांचं सगळंच खरं. आम्ही काय बापुडे बावळट!” मामा केविलवाणा चेहरा करुन मावशीला म्हणाला.
आपला ‘बावळट शब्दबाण’ मामाच्या चांगलाच वर्मी लागल्याचं मावशीच्या लक्षात आलं. तिने त्याला प्रेमानं जवळ घेतलं. त्याला ती थोपटू लागली. या ‘प्रेमबाणा’ने मात्र मामा विरघळला नि मावशीच्या कुशीत दडला.
सुरेश वांदिले
नदी किनारी आले. झुळझुळ वाहणारी नदी बघून दोघांनांही फार आनंद झाला. किनाऱ्यावरील एका गर्द झाडाखाली दोघेही विसावले.
झुळझुळ वाहणारं पाणी, थंडगार वारा नि पक्षांचा किलबिलाट यामुळे वातावरण भारावून गेलं होतं. मामाचं निरीक्षण सुरु असताना त्याचं लक्षं नदीच्या पाण्यातून बाहेर आलेल्या एका खेकड्याकडे गेलं. त्याच्या तोंडाला पाणी सुटलं. लगेच त्याने मावशीला तो खेकडा दाखवला. मावशीच्याही तोंडाला पाणी सुटलं. तिने टुणकन उडी मारुन खेकड्याला पकडलं. रॉबिन्सनजवळ येऊन खेकड्याच्या एका पायाचा लचका तोडला नि तो मामाला दिला. दुसऱ्या पायाचा लचका स्वत:साठी तोडला.
दोघेही खेकडा पार्टी करत असताना मामाचं लक्षं आकाशाकडे गेलं. बाणासारखं काहीतरी वेगानं किनाऱ्यावरील झाडांकडे येत होतं. त्यानं मावशीला ते दाखवलं.
“मावशे, हा बाण आपल्याच दिशेनं वेगाने येतोय बघ.”
मावशीने डोळे फाडून आकाशाकडे बघितलं. मामाकडे बघत हसून म्हणाली.
“रॉब्या, तो बाण नाही.”
“मग?”
“ते पक्षी आहेत.”
“अगं पण, ते बाणासारखे दिसताहेत. हा बाण आपल्यावर आक्रमण करेल नि आपणास उचलून नेईल.” मामाने भीती व्यक्त केली.
“माम्या, अरे जब मार्गा हो तेरे साथ / डरनेकी कोई नही बात// मी सांगते तुला, या बाणात दडलेली पते की बात/”
“म्हणजे, या बाणात पत्ता आहे. कुणाचं गं? ट्रम्प तात्यांचा की अंबाणी आजोबांचा?” मामाने पाल्हाळ लावले.
“अरे, पाल्हाळ्या, मी पत्ता नाही पते की बात म्हंटलं. म्हणजे या बाणाचं रहस्य!” मामाचा हलकेच कान ओढत मावशी म्हणाली.
“पण मार्गे मावशे, तुला कसं कळलं या बाणाचं रहस्य.”
“कारण माझी बुध्दी या बाणपेक्षा तीक्ष्ण आहे ना.”
“खरंच की. मग मावशे, हे पक्षी असे बाणासारखेच कां उडतात? त्रिशुलासारखे किंवा भाल्यासारखे कां उडत नाहीत?”
“कारण ते तुझ्यासारखे बावळट नाहीत ना.” डोळे मिचकावत म्हणाली. खरंतर मामाला, मावशीने त्याला बावळट म्हणण्याचा फार राग आला होता. नदीच्या पाण्यात मार्गेटलीला ढकलून द्यावं असं त्याला तीव्रतेनं वाटलं. पण त्याचवेळी बाणासारखा दिसणारा पक्षांचा थवा पंखांचा फडफडाट करत, ते दोघेही बसलेल्या झाडावरील वेगवेगळया फांद्यावर बसला. त्यामुळे मामाने हा विचार बाजूला ढकलला नि तो पक्षीनिरीक्षणात दंग झाला. थोड्यावेळ विश्रांती घेऊन तो थवा उडण्यासाठी सज्ज झाला. या थव्याने बाणासारखा आकार घेतला. या बाणासमोर एक पक्षी होता. ते या बाणाचं पुढचं टोक. बघता बघता हा बाण दूर निघून गेला. मामा पापणीही न हलवता एकटक त्या बाणाकडे बघतच राहिला.
“माम्या,” मावशीने त्याला गदगदा हलवलं.
“गेला तो बाण आपल्याला सोडून.”
“कुठे गेला असेल गं?”
“माम्या, हे पक्षी स्थलांतरीत पक्षी होते.”
“स्थलांतरीत म्हणजे?”
“मामू अरे, बऱ्याच पक्षांना त्यांच्या प्रदेशातील उन सहन होत नाही. तर बऱ्याच पक्षांना थंडी सहन होत नाही. असं प्रतिकुल वातावरण असलं की ते त्यांच्याठी अनुकुल वातावरण असणाऱ्या प्रदेशात जातात. त्याला स्थलांतर म्हणतात. कधीकधी हजारो मैल उडावं लागतं त्यांना.”
“ते थकत नसतील का गं, इतकं उडूनउडून.”
“थकतात ना. पण तुझ्या-माझ्यासारखे लवकर थकत नाहीत.”
” अरे वा, फारच छान! पण मावशे, कां बरं थकत नसतील हे पक्षी?”
” कारण उडताना ते आपली उर्जा राखून ठेवतात.”
“ती कशी?”
“त्याचं रहस्य या बाणात दडलेलं आहे.”
“आँ!”
“अरे हे, पक्षी जेव्हा उडतात, तेव्हा वाऱ्याचा विरोधाला तोंड द्यावं लागतं त्यांना.”
“बापरे मग?”
“पण ते पडले माझ्या सारखे इंटेलिजेन्ट.”
“हं,” मामा चिरक्या आवाजात म्हणाला.
“हं नाही हो म्हण.” मावशी मामावर ओरडली.
“हो हो हो.” मामा जोरात म्हणाला.
“शाब्बास! तर, हे इंटेलिजंट पक्षी एका पाठोपाठ एक असे सरळ रेषेत उडाले असते, पुढील पक्षांच्या उडण्यामुळे हवेत उठलेल्या आवर्तनाचा सामना मागच्यांना करावा लागला असता. त्यामुळे ते बाणाचा आकार घेतात.”
“अच्छा, पण त्यामुळे काय होतं?” मामाने उत्सुकतेनं विचारलं.
“अरे मामू, बाणाच्या आकारामुळे पुढच्या किंवा समोर असणाऱ्या पक्षांच्या उडण्यामुळे होणाऱ्या आवर्तनाचा सामना करावा लागत नाही. या आर्वतनाला तोंड देण्यासाठी हे पक्षी पुढच्या पक्षाच्या किंचित वर नि किंचित बाजुला उडतात. त्यामुळे त्यांच्या उर्जेची बचत होते.”
“व्हेरी स्मार्ट!”
“असंच उडताना ते आपल्या जागा हळूच बदलतात. मार्गदर्शन करुन थकलेल्या पुढच्या पक्षांना विश्रांती देतात. त्यामुळे एकमेकांच्या साथीने हजारो किलोमीटर प्रवास करतात.”
“हा प्रवास नॉन स्टॉप असतो कां ग?”
“नाही रे, पण बरंच लांबचं अंतर कापल्यावर हे पक्षी काही ठिकाणी विश्रांती घेतात. नि पुन्हा उडू लागतात.”
“म्हणजे पुन्हा बाण बणूनच उडतात कां?”
“होरे गधड्या, कारण या रचनेमुळे थव्यातल्या प्रत्येक पक्षाकडे एकमेकांना लक्षं ठेवणं सोप्पं जातं. एखादा पक्षी भरकटू लागला की त्याला लगेच पुन्हा बाणात आणता येतं. एखाद्या पक्षाला काही मदत लागली तर एकमेकांना संदेश देऊन सर्व थवा एकाच ठिकाणी उतरु शकतो.”
“पण मावशे, हे खरंच असं असेल कां ग?”
“मग असंच आहे. म्हणूनच तर लाखो वर्षे झाली तरी अशा पक्षांचं बाणाच्या आकारातलं उडणं तसंच राहिलं. यापेक्षा आणखी काय पुरावा हवा.”
“हो बाबा, तुम्हा इंटेलिजंटांचं सगळंच खरं. आम्ही काय बापुडे बावळट!” मामा केविलवाणा चेहरा करुन मावशीला म्हणाला.
आपला ‘बावळट शब्दबाण’ मामाच्या चांगलाच वर्मी लागल्याचं मावशीच्या लक्षात आलं. तिने त्याला प्रेमानं जवळ घेतलं. त्याला ती थोपटू लागली. या ‘प्रेमबाणा’ने मात्र मामा विरघळला नि मावशीच्या कुशीत दडला.
सुरेश वांदिले