“
लोकासांगे ब्रम्हज्ञान आपण कोरडे पाषाण, ही म्हण तेजोमयीच्या कानावर अनेकदा पडायची. याचा अर्थ तिने एकदोनदा बाबांना विचारला. तो त्यांनी तिला समजावूनही सांगितला. परवा त्या अर्थाचं प्रात्यक्षिकच तिच्या समोर घडलं.
मावसभावाच्या लग्‍नावरुन तेजोमयी आणि आईबाबा नागपूरवरुन परतत होते. ट्रेनमध्ये आईबाबांना खालची तर तिला वरची जागा मिळाली. त्यांच्या कंपार्टमेंटमध्ये असलेली वरची चौथी जागा एका आजीबाईंची होती. आजीबाई खाली बाबांच्या जागेवर बसल्या. थोड्यावेळाने त्यांनी पाय पसरले. गाडी सुरु होताच आई हळूच बाबांना म्हणाली, “तुमची वरची सिट म्हातारीस देऊ नका.” तेजोमयीच्या कानाने ते पुटपुटणं बरोबर पकडलं. “आई असा कसं सांगू शकते?”, असा प्रश्न तिला पडला. आईचा कनवाळूपणा, दयाळूपणा गेलातरी कुठे? असंही तिला वाटलं. असं काही विचारायची मात्र सोय नव्हती. त्यामुळे ती गप्प बसली.
“तुम्हाला झोपायचं असेल की सांगा.”असं आजीबाईनं म्हंटलं. “आम्ही जेवण झालं की झोपू, तोपर्यंत तुम्ही पडा,” आई म्हणाली. बाबांनी मान हलवली.
रात्रीचे नऊ वाजले. तेजोमयी खाली आली. तिघांनींही जेवण केलं. आजीनेही जेवण उरकवलं. आईने तिचं अंथरुण टाकलं. बाबांनांही अंथरुण टाकायला सांगितलं. “वरच्या सिटवर अंथरुण टाकून देऊ का?” तेजोमयीनं आजीला विचारलं. आजीने हसून नकार दिला.
“म्हणजे तुम्ही झोपणार नाही कां?” तेजोमयीने विचारलं.
“माझ्याच्याने वर चढणं शक्य नाही. मी बसेन खाली.” आजी म्हणाली. आईने तेजोमयीकडे त्राग्याने बघितलं. कशाला नसत्या चौकशी करते, गप्प राहा, असं काहीसं त्या नजरेत होतं. तेजोमयीने ते ओळखलं. आपण आजीसाठी काहीच करु शकत नाही, याचं तिला वाईट वाटलं. बाबा काहीच बोलत नाही, याचं तिला आणखीनच वाईट वाटलं. आपल्या या वाईट वाटण्यास काही अर्थ नाही, हे ओळखून ती वरच्या सिटवर गेली. आईबाबा त्यांच्यात्यांच्या सिटवर झोपी गेले. आजी आईच्या सिटवर अंग चोरुन बसली. आईने लाईट बंद केला.
आपली खालची सिट देऊन वरच्या सिटवर बाबांना जायला काय जातं? आपण त्यांना सांगावं का? असं तेजोमयीस सारखं वाटत होतं. पण आईच्या धाकाने ती काही बोलू शकली नाही. तिने एकदोनदा बाबांकडे बघून शुक शुक केलं. आजीला खाली झोपू द्या नि तुम्ही वरच्या सिटवर जा असं हातवारे करुन सांगण्याचा प्रयत्न केला. पण बाबा ढिम्म! एकतर त्यांना आजीला आपली सिट द्यायची नसेल किंवा आईची भीती वाटत असेल म्हणून ते काहीच बोलत नसावेत अशी, तेजोमयीने समजूत करुन घेतली.
अंग आक्रसून आईच्या पायाशी कसंतरी बसलेल्या आजीची तिला दया येऊ लागली. याच विचारात तिला कधी झोप लागली ते कळलं नाही. अचानक रात्री मोठा आवाज आला. आईबाबांसह तेजोमयीही जागी झाली. तिने लाइट लावला. आजीला पाणी हवं होतं म्हणून ती खिडकीला लावलेल्या टेबलवरुन पाण्याची बॉटल घ्यायला गेली नि सिटच्या खालून बाहेर आलेल्या एका बॅगेच्या अडकणीत तिचा पाय अडकल्याने ती खाली पडली. बाबांनी आजीला उठवून आपल्या जागेवर बसवलं. तेजोयमी खाली उतरली नि तिने आजीला पाणी दिलं. “कशाला धडपडायला जातात कुणास ठाऊक? झोपूसुध्दा देत नाहीत नीट.” अशी बडबड आईने सुरु केली.
“तू काहीही काय बोलतेस,” तेजोमयी म्हणाली.
“तू शहाणपणा करुन नकोस,” आई तेजोमयीकडे रागाने बघत म्हणाली.
“अगं, तिला रागावतेस कशाला?माझंच चुकलं. वरच्या सिटवर चढता येत नाही म्हणू बसले खाली.” आजी ओशाळून म्हणाली.
“अहो, तुम्ही जसं रिझर्व्हेशन केलं, तसच आम्हीही केलं ना?” आई भलतच काहीतरी बोलून गेली.
“हो बाई. आता मला नाही मिळाली खालची सिट तर काय करणार ना. वरतर चढू शकत नाही. तुम्हाला तुमच्या सिटवरही बसू द्यायचं नसेल तर मी खाली बसते. प्रवास तर करावाच लागेल ना… “आजी म्हणाली.
“तुमचं तुम्ही बघा हो…आम्हाला कशाला सांगता हे,” आई वरच्या सुरात म्हणाली.
आता मात्र तेजोमयीला आईचा राग आला.आई काय म्हणेल याची पर्वा न करता ती बाबांना म्हणाली,
“बाबा, आजीला तुमची जागा द्या नि तुम्ही वरची जागा घ्याना. एवढी मदत तर करायलाच हवी ना.”
आईने डोळे वटारुन तेजोमयीकडे बघितलं. डोळ्यांनीच बाबांना काही करु नका असा इशारा केला. बाबांचंही तळ्यातमळयात सुरु राहिलं. त्यांनी काहीच केलं नाही. आईने लाईट बंद केला. बिचारी आजी आता खालच्या दोन सिटमधील जागेत कशीबशी बसली. तेजोमयीचं डोळे भरुन आले. तिला काही झोप आली नाही. एकदीड तासाने आजीचं स्टेशन आलं असावं. तिने आपली लहानशी बॅग काढली. तेजोमयीकडे प्रेमानं बघितलं नि ती उतरली.
प्रेमाच्या नि दयेच्या निव्वळ गप्पा करणाऱ्या आईबाबांचं वागणं हे,” लोका सांगे ब्रम्हज्ञान, स्वत: मात्र कोरडे पाषाण!” असल्याचं तिच्या लक्षात आलं.
.
सुरेश वांदिले