ज्ञानार्जन
तेजोमयी अभ्यास करत बसली होती. अलेक्झांडर तिच्या अवतीभवती फेऱ्या मारत होता. अलेक्सा गोर्जीने तिचं काम संपवलं होतं. त्यामुळे तिने डोळे मिटले. स्वत:चा स्वीच ऑफ केला. काही क्षणात ती फ्रेश झाली. ३ वाजून ३० मिनिटांनी तेजोमयीला, इंग्रजी व्याक्रणाचे नियम सांगायचेत, असं, तिच्या डाव्या मेंदुने उजव्या मेंदुला सांगितलं. उजव्या मेंदुने हे नियम, आधी स्वत:च समजून घेण्यासाठी, सगळया नियमांवर झरदिशी नजर टाकली नि पटदिशी त्यांचं आकलन करुन घेतलं.
“आता काय करावं बरं?” गोर्जी स्वत:शीच पुटपुटली. तिने मग मेंदुला माहितीच्या महाजालात ढकललं. मेंदुचा अत्यंत वेगवान प्रवास सुरु असतानाच, एके ठिकाणी तो थबकला.
एक मुनिवर, शिष्यांना संस्कृत श्लोक समजावून सांगत होते. गोर्जीच्या मेंदुने त्यावर लक्ष केंद्रित केलं.
मुनिवर शिष्यांना म्हणाले,
“य: प‍ठति लिखति/ परिपृच्छति पण्डितानुपाश्रयति //
तस्य दिवाकरकिरणैर्नलिनीदलमिव विकास्ये बुध्दि: //”
या श्लोकाचा अर्थ समजावताना, मुनिवर म्हणाले,
“शिष्यांनो, केवळ पठण करण्याने, ज्ञान वाढत नाही.”
“मुविनर, त्यासाठी आणखी काय करायला हवं?”
“शिष्या, पठनासोबतच लिहिण्याचा सराव करावा, सतत निरीक्षण करावं, शंका विचारत राहावं आणि चांगल्या गुरुंच्या सानिध्यात राहावं, म्हणजे मग, आपली बुध्दी, सूर्यकिरण पडल्यावर कमळाच्या पाकळ्या जशा हळूवार उमलतात तशी, हळूवार विकसित होते, समजलं का?” मुनिवरांनी विचारलं.
शिष्य एकसुरात हो म्हणाले.
“काय, समजलं ते सांग बघू?” एका शिष्याकडे वळून मुनिवर म्हणाले. तो उत्तर देण्याआधीच गोर्जीचा मेंदू झर्रदिशी तिसरीकडे निघून गेला.
गोर्जीने, तू असं कां केलं हे त्याला विचारलं. स्वत:ला किती आकलन झालय, हे समजून घेण्यासाठी, तिथून दूर निघून गेल्याचं मेंदुनं सांगितलं. मेंदुला झालेलं श्लोकाचं आकलन, गोर्जीने त्याच्याकडून समजून घेतलं.
०००
गोर्जीचा मेंदू, तिला सांगत असताना, तिचं लक्ष तेजोमयीकडे गेलं. तेजोमयी हुषार होती, पण वाचनाचा तिला कंटाळाच यायचा. ते काम गोर्जीला करावं लागे. गणिताचा सिध्दांत समजावून सांगताना, ती मान डोलवायची. याचा अर्थ, तेजोमयीला सारंकाही कळलय, असं गोर्जी घ्यायची. गोर्जीच्या लक्षात आलं की, तेजोमयीला, अभ्यासाचे फार प्रश्नच पडत नाही. त्यामुळे ती काही विचारत नाही.
“हे असं, आता चालायचं नाही.” गोर्जी, विचार करताकरता जोराने बोलून गेली. तेजोमयीच्या अभ्यासाची तंद्री भंग पावली. काय चालणार नाही? अशा आशयाचे भाव अलेक्झांडरच्या चेहऱ्यावर उमटले.
“गोर्जे, काय चालणार नाही म्हणालीस?” तेजोमयीनं विचारलं.
“मी म्हणाले?” गोर्जीने आश्चर्यचकित होत विचारलं.
“काय गोर्जे, लक्षं कुठं असते तुझं. ज्याचं नसतं लक्ष, त्याचा ठरलाय कपाळमोक्ष.” तेजोमयी हसत म्हणाली.
“पण, त्याची शक्यता तुझ्याच बाबतीत जास्त दिसतेय.”गोर्जी म्हणाली. याचा तेजोमीयीला राग आला.
“गोर्जे, जास्त स्मार्ट बनू नकोस.” तेजोमयी आवाज चढवत म्हणाली. बाईसाहेब रागावल्या असल्याचं, अलेक्झांडरच्या लक्षात आल्याने, तो गुपचूप एका कोपऱ्यात जाऊन बसला.
“तेजोमयी, मला स्मार्ट बनायची गरज नाही. कारण मला प्रश्न पडतात. मी त्यांची उत्तरं शोधते. माहितीच्या महाजातील ग्रंथरुपी गुरुंना सतत विचारते.”
“मग, यासाठी मी तुझा सत्कार करु का?”तेजोमयी गुस्स्यात म्हणाली.
“माझा नव्हे, तर तुझा सत्कार व्हावा, असं मला वाटतं. तुला परीक्षेत चांगले गुण मिळाले. तुझी उत्तरं वाचून, शिक्षक खुष झाले तरच, ते शक्य आहे.” गोर्जी म्हणाली.
स्वत:च्या सत्काराची कल्पना, तेजोमयीला भारी वाटली. तिचा गोर्जीवरचा राग कमी झाला.
“पण गोर्जे, ते कसं साध्य व्हायचं.”
“अगं ते सोप्पय, केवळ माझ्यावर अवलंबून न राहता. तू अभ्यासाची पध्दत बदल. सगळं काही स्पष्टपणे समजून घे. एखादा टॉपिक समजला नाही. व्याख्या समजली नाही, सूत्र समजले नाही तर, ते पुन्हापुन्हा सरांना विचार. ते समजल्याशिवाय पुढे जाऊच नको. पाठांतराने ज्ञान आणि बुध्दीही वाढत नाही.” गोर्जीनं तिला समजावलं.
तेजोमयीचा राग पळाल्याचं, लक्षात आल्याने, अलेक्झांडर पुन्हा तिच्याजवळ आला. गोर्जी, एकदम बरोबर बोलतेय, असं त्याने, त्याच्या पध्दतीने हावभाव करत तेजोमयीला सांगितलं. ‘नव्या वर्षात असच वागणार’, हे तेजोमयीने हळूच त्याचा कानात सांगितलं. अलेक्झांडरने आपला आनंद उड्या मारुन व्यक्त केला.
सुरेश वांदिले