२०२४ मध्‍ये भारतीय गेमिंग उद्योगात ३.४९ बिलियन डॉलर्सची उलाढालीची शक्यता या क्षेत्रातील तज्ज्ञांनी व्यक्त केली आहे. २०२९ पर्यंत ही उलाढाल ७.२४ बिलियन डॉलर्स होऊ शकते. ही वाढ दरवर्षी १५ टक्क्‌यांपेक्षा अधिक आहे. भारतातील तरुणांची लोकसंख्या अनेक देशांपेक्षा अधिक असल्याने भारत हा जागतिक पातळीवर गेमिंग उद्योगातला आघाडीचा देश बनलाय.
भारतात माहिती तंत्रज्ञानाच्या पायाभुत सुविधांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे. उच्च क्षमता आणि गतिचे इंटरनेट सुलभतेनं उपलब्ध होऊ लागलेय. एकूण लोकसंख्येच्या ८० टक्के नागरिकांकडे स्मार्ट फोन आहेत. याबाबीही गेमिंग उद्योगाच्या वाढीस हातभार लावत आहेत. भारत सरकारनेही या क्षेत्राला प्रोत्साहन देण्याचे ठरवलं आहे. त्यामुळे गेम डिझाइनच्या क्षेत्रात करिअरच्या विविध संधी उपलब्ध होते आहेत. आता, हे डिजिटल गेम केवळ मनोरंजनाचे साधन राहिले नसून ते शिक्षण, बँकिंग, विपणन आणि ज्ञानवृध्दी या क्षेत्रातही मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते. या क्षेत्रात बरेच गेमिंग स्टुडियो आणि कंपन्या कार्यरत झाल्या आहेत. मोबाइल आणि सोशल गेमिंग क्षेत्रासाठी प्रशिक्षित मनुष्यबळाची गरज मोठ्या प्रमाणावर वाढलीय. तंत्रज्ञानातील सततच्या प्रगतीमुळे गेमिंग क्षेत्र हे जगातील सर्वाधिक वेगाने विकसित होणारे क्षेत्र ठरलेय.
गेम डिझाइनचे शिक्षण- प्रशिक्षण घेतल्यावर (१) आर्ट डायरेक्टर, (२) कंसेप्ट डिझायनर, (३) एनव्हीरॉन्मेंट डिझायनर, (४) लेव्हल डिझायनर, (५) गेमिंग आर्टिस्ट, (६) गेम डेव्हलपर, (७) गेम टेस्टर, (८) गेम डी-कोडर आदी करिअर संधी मिळू शकतात. अर्थातच संबंधिताचं तांत्रिक कौशल्य क्षमता यासाठी लक्षात घेतलं जातं.
संस्था आणि अभ्यासक्रम
(१) नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ डिझाइन (एनआयडी) या संस्थेने पदव्युत्तर पदवी स्तरावर, मास्टर ऑफ डिझाइन इन डिजिटल गेम डिझाइन, हा अभ्यासक्रम सुरु केला आहे. हा या क्षेत्रातील सर्वोत्कृष्ट अभ्यासक्रम समजला जातो. विद्यार्थ्यांच्या सजर्नशीलतेला आधुनिक तंत्रज्ञानाची जोड देऊन या अभ्यासक्रमातील विषय घटक शिकवले जातात. हा अभ्यासक्रम केलेल्या सर्व उमेदवारांना उत्तमोत्तम संधी प्राप्त झाल्या आहेत. हा अभ्यासक्रम आंतरज्ञानशाखीय स्वरुपाचा असून यात संगणकीय तंत्र, कला, सौंदर्यपूर्ण अभिकल्प, सामाजिक आणि ज्ञानप्रकिया समजून घेण्याची प्रकिया या घटकांचा समावेश करण्यात येतो. विद्यार्थ्यांचे संवाद कौशल्य, समूहात काम करण्याची क्षमता, सर्जनशील आणि टीकात्मक वैचारिक क्षमता आणि विविध समस्यांच्या निर्धारणाचे कौशल्य हे गुण विकसित होण्यासाठी प्रयत्न केले जातात.
काय शिकाल?
या अभ्यासक्रमात (१) डिजिटल मीडिया, (२) डिजिटल आर्ट, (३) गेमिंगचा इतिहास आणि सैध्दांतिक बाबी, (४) टूडी आणि थ्रीडी ग्रॅफिक्स, (५) मॉडेलिंग, (६) स्टोरी टेलिंग ॲण्ड नॅरेटिव्ह आर्किटेक्चर (कथानकाची मांडणी आणि बांधणी), (७) यूझर इंटरफेस डिझाइन (वापरकर्त्यासाठी सुलभ अभिकल्प), (८) गेम डिझाइन, (९) ऑनलाइन गेम, (१०) कॅज्युअल गेम, (११) मॅसिव्हली मल्टी प्लेअर गेम (असंख्य खेळांडूसह खेळला जाणार खेळ), (१२) डिजिटल गेमची निर्मिती, (१३) व्हिज्युअल डिझाइन, (१४) गेमचे विश्लेषण, (१५) विविध प्रकारच्या गेमचा अभ्यास, (१६) संस्कृती आणि कला, (१७) आंतरसंवादीय डिजिटल कथाकथन, (१८) दृष्यात्मक परिणाम आणि चलत रेखाटने, (१९) टूडी आणि थ्रीडी भुमिकांचे ॲनिमेशन, (२०) डिजिटल गेमसाठी संहिता लेखनाचे तंत्र, (२१) गेम डिझाइन मधील सौंदर्यतत्वे, (२२) संगीत आणि ध्वनीची निर्मिती, (२३) प्रत्यक्ष गेमचे कार्यान्वयन आणि त्याची प्रतिकृती, (२४) डिझाइन मॅनेजमेंट (अभिकल्प व्यवस्थापन), (२५) संशोधन कार्यपध्दती, (२६) सामाजिक शास्त्रे, आदी विषय घटकांचे ज्ञान विद्यार्थ्यांना प्रदान केले जाते.
विद्यार्थ्यांना गेम निर्मिती-विकास – परीक्षण आणि डिझाइनच्या संपूर्ण प्रकियेमध्ये सामावून घेतले जाते. या प्रक्रियेमध्ये व्यावसायिक गेम डिझायनर्स आणि आर्टिस्ट यांच्याकडून महत्वाच्या बाबींवर मार्गदर्शन केले जाते. या प्रक्रियेमुळे विद्यार्थ्यांना गेम डिझाइनसाठी आवश्यक असलेले तंत्र आणि कौशल्य यात पारंगतता मिळवणे शक्य होऊ शकते. वेगवेगळया सॉफ्टवेअर आणि गेम इंजिनचा उपयोग करुन गेम डिझाइन करण्याची कला शिकवली जाते. गेमिंग उद्योग, मनोरंजन उद्योग आणि दृष्यात्मकता (व्हिज्युअलायझेशन) या क्षेत्रात समर्थपणे करिअर करता यावे याअनुषंगाने विद्यार्थ्यांना प्रशिक्षित केले जाते.
या अभ्यासक्रमाचा कालावधी अडीच वर्षांचा आहे. प्रवेशासाठी एनआयडी मार्फत घेतली जाणारी चाळणी परीक्षा द्यावी लागते. या अभ्यासक्रमाला कोणत्याही विद्याशाखेतील पदवीधराला प्रवेश मिळू शकतो.
संपर्क- नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ डिझाइन, पालडी, अहमदनगर- ३८०००७, दूरध्वनी-०७९-२६६२९५००, ईमेल-academic@nid.edu, संकेतस्थळ- nid.edu
(२) इमेज कॉलेज ऑफ आर्ट्स इन ॲनिमेशन ॲण्ड टेक्नॉलॉजी- गेमिंग डेव्हलपमेंट (डिजिटल खेळांचा विकास)चा अभ्यासक्रम चालवणारी महत्वाची संस्था आहे. या संस्थेने राष्ट्रीय कौशल्य विकास मंडळासोबत कौशल्यनिर्मितीचे अभ्यासक्रम आणि प्रशिक्षणासाठी भागिदारी केली आहे.
पदवीस्तरीय अभ्यासक्रम
(१) गेम प्रोग्रॅमिंग– हा अभ्यासक्रम केल्यावर आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स प्रोग्रॅमर, गेम प्रोग्रॅमर, गेम इंजिन प्रोग्रॅमर, स्पेशल इफेक्ट्स प्रोग्रॅमर, ॲप्स डेव्हलपर, मोबाइल/वेब गेम डेव्हलपर, ग्रॅफिक्स प्रोग्रॅमर, नेटवर्क प्रोग्रॅमर लेव्हल डिझायनर, अशा करिअर संधी मिळू शकतात.
अर्हता- १२वी विज्ञान शाखेत भौतिकशास्त्र आणि गणिताचा अभ्यास केलेला असावा. कालावधी- चार वर्षे,
(२) गेम आर्ट आणि डिझाइन – हा अभ्यासक्रम केल्यावर डिजिटल खेळ निर्मितीचे कौशल्यप्राप्त होते. विविध डिजिटल खेळ विकसित करता येतात. कंसेप्ट आर्टिस्ट, थ्रीडी एनव्हीरॉन्मेंटल मॉडेलिंग, कॅरेक्टर डिझायनर, व्हेइकल ॲण्ड वेपन्स मॉडेलिंग, बॅकग्राउंड डिझायनर, गेम डिझायनर, लेव्हल डिझानर, यूआय डिझायनर, थ्रीडी कॅरेक्टर मॉडलेर, गेम टेस्टर, थ्रीडी पॉप्स मॉडेलिंग आणि ॲनिमेटर अशा संधी मिळू शकतात.
अर्हता- कोणत्याही विषयातील १२ वी उत्तीर्ण. कालावधी- तीन वर्षे,
(३) गेम डिझाइन ॲण्ड डेव्हलपमेंट – हा अभ्यासक्रम केल्यावर कंसेप्ट आर्टिस्ट, एनव्हीरॉन्मेंट आर्टिस्ट, गेम डिझायनर, इफेक्ट्स ॲनिमेटर, कॅरेक्टर ॲनिमेटर, थ्रीडी गेम आर्टिस्ट, लेव्हल डिझायनर, गेम प्ले प्रोग्रॅमर, टूल डेव्हलपर अशा संधी मिळतात. गेमिंग कला, डिझाइन आणि गेमची निर्मिती या तीन विषय घटकांचा या अभ्यासक्रमात समावेश करण्यात आला आहे.
अर्हता- १२वी विज्ञान शाखेत भौतिकशास्त्र आणि गणिताचा अभ्यास केलेला असावा. कालावधी- तीन वर्षे,
या अभ्यासक्रमांना बारावीतील गुण आणि मुलाखतीव्दारे प्रवेश दिला जातो. विद्यार्थ्याने त्याचे सर्जनशील काम डिजिटल स्‍वरुपात (पोर्टफोलिओ) सादर केल्यास निवडीच्या वेळी त्याचा फायदा होऊ शकतो.
पदव्युत्तर अभ्यासक्रम
(१) एम.एस्सी इन गेम टेक्नॉलॉजी– कालावधी- दोन वर्षे. हा अभ्यासक्रम केल्यावर कंसेप्ट आर्टिस्ट, एनव्हीरॉन्मेंटल आर्टिस्ट, गेम डिझायनर, गेम डेव्हलपर, गेम प्रोग्रॅमर, इफेक्ट ॲनिमेटर, कॅरेक्टर ॲनिमेटर, लेव्हल डिझायनर, गेम आर्टिस्ट, गेम प्ले प्रोग्रॅमर अशा संधी मिळू शकतात.
अर्हता- कोणत्याही शाखेतील पदवी.
(२) पोस्ट ग्रॅज्युएट प्रोफेशनल प्रोग्रॅम इन गेम डेव्हलपमेंट-कालावधी एक वर्षं. अर्हता- बी.ई किंवा बीटेक किंवा एमसीए/ बीसीए किंव एम.एस्सी/बी.एस्सी इन कॉम्प्युटर सायंस किंवा इन्फॉर्मेशन टेक्नॉलॉजी
संपर्क- (१) ४२४ बोमनहल्ली, हौसर मेन रोड, बेंगळुरु, ५६००६८, दूरध्वनी- ०८०-४११०७७५५, संकेतस्थळ-www.icat.ac.in,
(२) एल. बी नगर, आर आर, डिस्ट्रिक्ट हैदराबाद- ५०००७४, दूरध्वनी-०४०- २४४७७५५,
(३) ५३, सँथोम हायरोड, मायलापोर, चेन्नई- ६००००४, दूरध्वनी-०४४-४२९३४२९३
(३) व्हिसलिंगवूड इंटरनॅशनल- या संस्थेच्या स्कूल ऑफ ॲनिमेशन ॲण्ड गेम डिझाइन मार्फत बॅचलर ऑफ डिझाइन इन गेम डिझाइन, हा चार वर्षे, कालावधीचा अभ्यासक्रम सुरु करण्यात आला आहे. अर्हता- कोणत्याही ज्ञानशाखेतील १२वी. ही पदवी टाटा इंस्टिट्यूट ऑफ सोशल सायंस या संस्थेमार्फत दिली जाते.
संपर्क- फिल्मसिटी, गोरेगाव (पश्चिम) मुंबई- ४०००६५, दूरध्वनी- ०२२-६२७१६०७०, ई-मेल-admissions@whistlingwoods.net, संकेतस्थळ- whistlingwoods.net
(३) एमआयटी इंस्टिट्यूट ऑफ डिझाइन- बॅचलर ऑफ डिझाइन इन गेम डिझाइन. कालावधी-चार वर्षे. संपर्क- राजबाग, लोनी-काळभोर, हडपसरच्या बाजूला, पुणे-सोलापूर महामार्ग, पुणे-४१२२०१, संकेतस्थळ-mitid.edu.in,
(४) अजिंक्य डी.वाय.पाटील युनिव्हर्सिटी – बॅचलर ऑफ कॉम्प्युटर ॲप्लिकेशन इन गेम डेव्हलपमेंट. कालावधी- ३ वर्षे. अर्हता-कोणत्याही विषयातील १२ वी उत्तीर्ण.
संपर्क- अजिंक्य डी.वाय.पाटील युनिव्हर्सिटी, चारोळी बुद्रुक व्हाया लोहगाव, जिल्हा-पुणे-४१२१०५, दूरध्वनी-०२०-३५०३७९४२, संकेतस्थळ-www.adypu.edu
सुरेश वांदिले