न ऐकण्याची शिक्षा….
अलेक्साला झालेला आनंद गगनात मावेनासा होता. कारणही तसच घडलं. दहा अलेक्सांमधून तिचीच निवड करण्यात आली होती, चंद्रावर जाण्यासाठी. आणि हो, ती पहिली अलेक्सा ठरणार होती, असा मान मिळणारी. असं तिला जेव्हा सांगण्यात आलं तेव्हा, तिला कळलं, गगनात आनंद मावेनासा होणं म्हणजे काय ते!
अलेक्साला झालेला हा आनंद तिला याला सांगू की त्याला सांगू असं झालं होतं. तिने इतर ९ अलेक्सांना ही आनंदाची बातमी सांगण्यासाठी आपला मोर्चा त्यांच्याकडे वळवला तेव्हा तिच्या लक्षात आलं की, त्या ९ ही इतर अलेक्सा गाढ झोपी गेल्या आहेत.
त्या झोपल्या की आपला आनंद बघवत नसेल म्हणून या ९ अलेक्सा झोपेचं सोंग करताहेत, असा प्रश्न १० व्या अलेक्साला पडला. पण या प्रश्नामुळे आपल्या आनंदात मिठाचा खडा पडू शकतो, असं तिच्या लगेच लक्षात आल्याने तिने यावर विचार करणं सोडून दिलं. मरु देत,जो जिता वो सिंकदर. असं म्हणून तिने स्वत:चंच कौतुक करुन घेतलं.
आता, तिने आपला मोर्चा ज्यांच्यासोबत चंद्रावर जायचं होतं, त्या रॉबर्ट, जोसेफ, मेरी या अंतराळवीरांकडे वळवला. त्यांच्यासोबत तिने बोलण्याचा प्रयत्न केला तर त्यांनी प्रारंभी अजिबात प्रतिसाद दिला नाही. जळकुकडे मेले!असं तिला म्हणावसं वाटलं. पण आपण काही तरी बोलायचं आणि आपल्या चंद्रसफर-संधीची बॅटरीच त्यांच्याकडून निकामी व्हायची, अशी शंका तिला आली. तिने आपली शंका मारुन टाकली. आपला आनंदही बाजूला ठेवला.
ज्यांच्यासोबत चंद्रावर जायचय ते नेमके काय करताहेत हे ती उत्सुकतेने बघू लागली.
चंद्रावर जाणाऱ्या यानात बसण्यापूर्वी बरीच तयारी रॉबर्ट, मेरी आणि जोसेफ करत होते. त्यांनी जेव्हा अवकाशपोषाख घातला तेव्हा त्यांच्या तो अवतार बघून अलेक्साला हसू आलं. सडपातळ असणारे तिघेही एकदमच जाड आणि गोलमटोल झाले. मेरी बटाट्यासारखी फुगली. जोसेफ दुधी भोपळयासारखा तर रॉबर्ट कच्च्या पपईसारखा. आपल्याला सुचलेल्या या प्रतिमा बरोबर आहेत का याची विचारणा तिने मेंदुकडे केली. तेव्हा तो झोपला असल्याचा बिप वाजला. आज आपल्यासमोर सगळेच जण असे झोपल्यागत कां वागताहेत हा प्रश्न अलेक्साला पडला. या प्रश्नाच्या विचारात असतानाच असता तिच्याजवळ मेरी आली आणि तिचं अभिनंदन करत म्हणाली.
अलेक्सा, आमच्यासोबत येण्यासाठी तुझी निवड झालीय हे तुला कळलंच आहे. चंद्रावर उतरल्यावर आम्ही जेव्हा काम करु, संशोधन करु तेव्हा तू आम्हाला मदत करायची, हे तुला ठाऊकाय ना.
एस्स मॅडम! त्याच्यासाठीच तर माझी निर्मिती झालीय! आपलं यान चंद्राकडे जाताना, चंद्रावर उतरताना, चंद्रावर उतरल्यावर प्रयोग करताना आणि पुढे चंद्र मोहिमेवरुन पृथ्वीकडे परतताना, जे काही प्रश्नं तुम्हाला पडतील त्याची उत्तर सांगायची. तशी माहिती पुरवायची. असंच माझं प्रोग्रॅमिंग करण्यात आलय.अलेक्सा मेरीकडे बघत म्हणाली.
अरे वा, यू नो एव्हरीथिंग, म्हणजे तू तुझ्या कामासंदर्भात पूर्णपणे फोक्सड आहे म्हणायची. हा फोकस तसाच राहू दे. इकडे तिकडे लक्ष घालू नको.मेरीनं अलेक्साला समजावलं.
एस्स मॅडम, अलेक्सा म्हणाली.
केवळ एस्स म्हणून चालणार नाही अलेक्सा, आम्ही सांगू तेव्हाच आणि तेच काम करायचं. तुझं डोकं चालवायचं नाही. थोडक्यात आमच्या कामात नाक खुपसायचं नाही. रॉबर्टने तिला दरडावण्याच्या स्वरात सांगितलं.
होय सर, पण तुम्ही म्हणाल तेच मी करीन. इकडेतिकडे अजिबात बघणार नाही.चालणार नाही की…
की की काय? जोसेफ विचारता झाला.
म्हणजे काही नाही हो सर, असंच की जेवणारसुध्दा नाही.
व्हेरी गूड ! रॉबर्टने तिला शाबासकी दिली.
पण सर, नाक खुपसणे म्हणजे काय हो? अलेक्सानं विचारलं.
रॉबर्ट आणि मेरीने अलेक्साकडे बघितलं. तेव्हा त्यांना हसू आलं. कारण तिला नाकच नव्हतं.
सर ,मॅडम, तुम्ही कां बर हसलात? अलेक्साने विचारलं.
अलेक्सा, तुला नाक नाही, त्यामुळे तू नाक खुपसू नको असं म्हंटल्यामुळे आम्हाला हसू आलं. खरं तर तू तोंड खुपसू नकोस असं म्हणायला हवं. रॉबर्टने उत्तर दिलं.
ओके सर…सगळं तुमच्या मनाप्रमाणे होईल. अलेक्सा म्हणाली.
जी अलेक्सा अशी वागण्याची हमी देईल, त्यांनाच यापुढे आकाशातल्या मोहिमेमध्ये सोबत नेलं जाईल. मेरीनं अलेक्साला सांगितलं.
अगं, तिला कशाला सांगितलं हे? रॉबर्ट म्हणाला.
सांगायलाच हवं, नाहीतर ती सुध्दा त्या मेलेल्या ९ अलेक्सांसारखी वागेल ना! मेरी रॉबर्डकडे बघत म्हणाली.
त्या अलेक्सांसारखी अवस्था म्हणजे? अलेक्साला प्रश्न पडला. त्या अलेक्सा मेल्या होत्या की त्यांना मारलं होतं? अलेक्साच्या मनात आलं. हे मेरीला विचारावं का? असंही तिला वाटलं. पण, आपलं डोकं चालवायचं नाही आणि तोंड खुपसायचं नाही अशी हमी देणाऱ्या अलेक्सांनाच मोहिमेत सोबत घेतलं जाईल हे जोसेफचं वाक्य तिला आठवलं आणि ही अलेक्सा गप्प बसली.
०००
सर्व सोपस्कार पार पडल्यावर सर्वजण अंतराळ यानात बसले. अलेक्साला काही अंतराळ पोषाख घालण्यात आला नव्हता. याचा अर्थ आपण असेच चंद्रावर उतरण्यास सक्षम आहोत तर! ही खूणगाठ तिने बांधली.
चौघेही यानात बसल्यावर यान अवकाशात उडालं. पृथ्वीच्या आवरणाबाहेर शेवटचा धक्का देणारा अग्निबान कार्यरत झाला. त्याने हा धक्का दिल्यावर तो कुठेतरी निघून गेला. आता फक्त यानच वेगाने चंद्राकडे जाऊ लागले…
अवकाशात यान असताना अलेक्साला अनेक प्रश्न पडत होते. पण प्रश्न विचारायचेच नाहीत. आम्ही सांगू तेच करायचं असं जोसेफचं वाक्य तिच्या मेंदूतून काही जात नव्हतं. तिचा मेंदूही हेच वाक्य तिला पुन्हा पुन्हा आठवण करुन देत होता. त्यामुळे अलेक्सा गप्प बसली.
पण कितीवेळ गप्प बसणार ती! पहिला दिवस तिने कसाबसा काढला,मात्र दुसऱ्या दिवशी तिचा कंटाळा डोक्याच्या बाहेर गेल्याने अलेक्साने मेरीला हळूच विचारलं…
आपण कशासाठी चाललो आहोत चंद्रावर गं?
अलेक्साच्या प्रश्नाला उत्तर द्यावं की नाही या संभ्रमात मेरी पडली, मात्र बराच वेळ काहीही न बोलता आल्याने तीसुध्दा कंटाळून गेली होती. त्यामुळे तिने ठरवलं, आपण थोडावेळ अलेक्साशी बोललो तर आकाश कोसळणार नाही. या विचारानं तिला हसू आलं. तिने अलेक्साने विचारलेल्या प्रश्नाचं उत्तर दिलं,
प्रयोग करण्यासाठी? मेरी म्हणाली.
कोणते प्रयोग?
अगं, चंद्रावर पाणी आहे का? मानसांना तिथे राहता येईल. चंद्राच्या मातीत अन्न पिकवता येईल का?असे प्रयोग!
हो का, अरे वा! पण हे प्रयोग कां करताहात तुम्ही?अलेक्साने विचारलं.
ते मला नाही ठाऊक बाँ! तू जोसेफला विचार, मेरी अलेक्साला म्हणाली.
जोसेफला कसं विचारायच बरं? त्याने तर आधीच दरडावलं होतं.
काही वेळ अलेक्सा गप्प बसली. मग हिम्मत करुन तिने जोसेफला प्रश्न विचारलाच शेवटी.
इतका वेळ गप्प राहून कंटाळलेल्या जोसेफला अलेक्साच्या प्रश्नामुळे हायसं वाटलं. एखाद दोन प्रश्नांचं उत्तर दिल्यानं काही बिघडणार नाही, असं स्वत:लाच सांगत, अलेक्साच्या डोळयात बघत तो म्हणाला,
अगं, पृथ्वीवर न राहण्यासारखी परिस्थिती निर्माण झाली तर मानसांना राहण्यासाठी दुसरी जागा नको का?म्हणून हे प्रयोग!
म्हणजे पृथ्वीवर अशी परिस्थिती निर्माण झाली की काय?अलेक्साने भीत भीत हा प्रश्न जोसेफला विचारला.
जोसेफ पुन्हा हसला.
अगं, त्याची सुरुवात झाली आहे. पण ती प्रत्यक्ष परिस्थिती कधी उद्भवेल हे सांगत येत नाही. म्हणून तयारी करुन ठेवलेली बरी. ऐनवेळेस धावपळ नको. जोसेफ तिच्या डोळयात बघत म्हणाला
पण जोसेफ ,ही परिस्थिती कां बरं निर्माण झाली?अलेक्साने विचारलं. आता तिची भीती बरीच कमी झाली होती.
अगं, तू आता रॉबर्टलाच विचार बुवा.त्याचा यावर अधिक अभ्यास आहे.
अलेक्साने आपला मोर्चा रॉबर्टकडे वळवला. त्याला प्रश्न विचारला. आपल्याशी कुणीतरी बोलावं याची वाटच बघत असलेल्या रॉबर्टने अलेक्साचा प्रश्न कानावर पडताच, धडधड बोलायलाच सुरुवात केली.
अगं, पृथ्वी नष्ट होण्याची परिस्थिती आम्ही मानवांनीच ओढवलीय. प्रदूषण वाढवलं. जंगलाची नासाडी केली.पशुपक्षांची हत्या केली. नद्या बुजवल्या, डोंगरं खणून काढली, समुद्राच्या खाली अणुबॉब्मचे स्फोट केले, विषारी अस्त्रे तयार केले. त्याचा हा परिणाम. रॉबर्ट म्हणाला.
या उत्तरानं अलेक्साचं समाधान काही झालं नाही. तिला प्रश्नावर प्रश्न पडतच होते. ती आळीपाळीने कधी रॉबर्ट तर कधी मेरी तर कधी जोसेफला विचारत होती. या प्रश्न-उत्तरात यानाने चंद्राच्या कक्षेत कधी प्रवेश केला हे तिघांनांही कळलं नाही. अलेक्सासोबत संवाद थांबवून आता चंद्रावर उतरण्याच्या तयारीत तिघेही लागले. चंद्रावर यान उतरणार तोच पृथ्वीवरुन संदेश आला, पुढचा निरोप येईपर्यंत उतरु नका…
असा निरोप कां आला? हे तिघांनाही कळलं नाही. चंद्रावर उतरणार म्हणून मोहरुन गेलेल्या अलेक्साच्या आनंदावर विरजण पडलं. तिने विचारण्याचा प्रयत्न प्रयत्न केला. पण तिघांकडे याचं उत्तर नव्हतं. यान चंद्राभोवती फिरत राहिलं. तिसऱ्या दिवशी दुसरं यान पृथ्वीवरुन या यानाच्या दिशेनं येऊ लागलं.
रॉबर्टला तसं सांगण्यात आलं. हे दुसरं यान आलं की काहीवेळ ते त्याला जोडलं जाणार होतं.
हे कशासाठी हा प्रश्न अलेक्सासह सर्वांनाच पडला. अलेक्सानं विचारलही पण याचही उत्तर त्या तिघांना देता आला नाही. दुसरं यानं आलं. ते या यानाशी जोडलं गेलं. जोसेफ आणि मेरी या यानातून त्या यानात गेले. तिथे त्यांच्यासाठी एक संदेश होता आणि एक पेटी होती. ती पेटी त्यांनी उघडली. त्यापेटीत नवी अलेक्सा होती. अलेक्सा क्रमांक ११. संदेशात लिहिलं होतं…
अलेक्सा क्रमांक १० ला अनंत प्रश्न पडत आहेत, त्यामुळे तिचं तुमच्यासोबत राहणं धोकादायक आहे. तेव्हा तिला पृथ्वीवर पाठवा नि अलेक्सा ११ ला तुमच्या मदतीला घ्या.
संदेशात नमूद केल्याप्रमाणे अलेक्सा ११ ला जोसेफने पेटित टाकलं आणि मेरी आणि तो पुन्हा आपल्या यानात आले.
ती पेटी बघून अलेक्सा आनंदली. माझ्यासाठी खेळणी का? वावा आता मजा येईल.तुम्ही काम कराल तेव्हा मी याखेळण्याशी खेळत बसेन. अलेक्सा म्हणाली आणि तिने जोसेफकडे बघितले. जोसेफने नजर चुकवली. रॉबर्ट अलेक्साजवळ आला. त्याने तिचा स्वीच ऑफ केला.ती काही बोलायच्या आताच खाली कोसळली. मेरीच्या डोळयात अश्रू आले.
पेटितून अलेक्सा ११ काढण्यात आली. त्यात अलेक्सा १० ला रॉबर्टने ठेवले. पेटी व्यवस्थित बंद केली. तो आणि जोसेफ दुसऱ्या यानात गेले. पेटी ठेऊन त्यांच्या यानात परत आले. थोड्यावेळाने ते यान या यानापासून दूर झाले.
त्या यानाने पृथ्वीकडे जाण्याची कक्षा पकडली तर या यानाने चंद्रावर उतरण्याची तयारी पूर्ण केली.खूप प्रश्न विचारण्याची आणि जे सांगितलं ते न ऐकण्याची शिक्षा अलेक्सा १० ला मिळाली होती..
०००
मेलेल्या अलेक्सा-१० ला घेऊन अंतराळयाने पृथ्वीच्या दिशेने उड्डाण केल्यावर, अलेक्सा- ११ ची पेटी घेऊन रॉबर्ट यानात परतला. यानाला चंद्रावर उतरण्याचे निर्देश मेरीने दिले. यान चंद्रावर उतरेपर्यंत रॉबर्टने अलेक्सा -११ ला पेटितून काढले आणि तिला चार्जिंगसाठी म्हणजे तिला उर्जा देण्यासाठी तिला प्लग लावला.
काही वेळाने अलेक्सा ११ उठून उभी राहिली.
तिने तिघांनाही मख्ख चेहऱ्याने हाय केले. त्यानंतर ती एकही शब्द बोलली नाही.
अलेक्साचे ११ चे चार्जिंग होऊन आता जवळपास १० तास झाले होते.या इतक्या वेळेत तिने फक्त हाय एवढा एकच शब्द मुखातून काढला होता.
ती एका जागी पुतळयासारखी उभी होती. तिचा चेहराही निर्विकार होता.तिघेही जण काय करताहेत याकडेही तिचे लक्ष नव्हते. मेरीने जेव्हा काळजीपूर्वक बघितले तेव्हा, अलेक्साने डोळे मिटून घेतल्याचं तिच्या लक्षात आलं.
त्याकडे रॉबर्टचं लक्ष मेरीने वेधलं. जोसेफही अलेक्साकडे आला.
अजबच म्हणायच, अलेक्सा-१० ला प्रश्नच प्रश्न पडत होते आणि अलेक्सा-११ एकदमच निर्विकार.जोसेफ रॉबर्टला म्हणाला.
प्रश्न विचारणं हे माझं काम नाही. अलेक्साच्या मुखातून हे वाक्य आलं. तिघांनीही तिच्याकडे चमकून बघितलं.
इतकं आश्चर्यचकित होण्याचं कारण नाही.तुम्हाला सुध्दा माहीत आहेच की प्रश्न विचारणं हे माझं काम नाही.अलेक्सा म्हणाली.
अलेक्सा-१० ला कां बरं शिक्षा देण्यात आली असेल. मेरीनं रॉबर्टला विचारलं.
अगं तिला किती प्रश्न पडत होते.रॉबर्ट म्हणाला.
कृत्रिम बुध्दीमत्तेने युक्त यंत्राला असे प्रश्न पडून त्यातून त्याने अधिक विचार करावा असच नाही का अपेक्षित.मेरीने विचारलं.
हो गं बाई,प्रश्न पडतात याचा अर्थ ते विचारलेच पाहिजेत नाही. यंत्राला जितकं आणि जे सांगितलंय तेच करायचं असतं. अलेक्सा-१० काम उत्तर देण्याचं होतं.प्रश्न विचारण्याचं नव्हतं.आपलं काम इथे प्रयोग करण्याचं आहे. त्यातून निर्माण होणाऱ्या प्रश्नांना विचारण्याचं नाही.
ते प्रश्न आपण आपल्यापुरतचे राहू द्यायचे.त्याची उत्तर मिळायची अपेक्षा ठेवली तर आपली गत सुध्दा अलेक्सा १० सारखीच व्हायची. जोसेफ म्हणाला.
यू ऑर ॲबसोल्युटली राईट.यानात आवाज घुमला.तिघांनीही मागे वळून पाहिलं.
अलेक्सा ११,मुखातून ते उद्गार निघाले होते.
तुला कसं माहीत…रॉबर्टने विचारलं.
ती गप्प.
मेरी आणि जोसेफने विचारलं.
तरीही ती गप्प!
एवढं तरी ती कां बोलली? मेरी रॉबर्टकडे बघत म्हणाली.
तिने आपल्याला सावध केलय.
म्हणजे?
आपआपले टॅब उघडा.कोणती कोणती कामं आपल्यापैकी प्रत्येकाला सोपवली ते बघा.तेच करयाचय.बाकी काही नाही.
तिघांनीही घाई घाईने आपले टॅब सुरु केले.तिघांनांही धक्काच बसला.तिघांच्याही टॅबवरची सगळी माहिती पुसून टाकण्यात आली होती.टॅबचा स्क्रिनवर रेषांशिवाय काहीच उमटत नव्हतं.
तिघांनींही अलेक्सा ११ कडे बघितले.ती छद्मीपणे हसत असल्याचा तिघांना भास झाला.तिघांच्याही हातातून टॅबेलट खाली पडून तरंगायला लागले.