फॅशन डिझाइन: ग्लॅमर आणि संधी
भारतीय फॅशन उद्योगाला वेगळया उंचिवर नेण्याची कामगिरी गेल्या ३५ वर्षात, नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी या संस्थेच्या बॅचलर ऑफ डिझाइन इन फॅशन डिझाइन हा अभ्यासक्रम केलेल्या अनेक विद्यार्थ्यांनी केली आहे. हा अभ्यासक्रम बेंगळुरु, चेन्नई, गांधीनगर, हैद्राबाद, कानपूर, कोलकोता , मुंबई, नवी दिल्ली, पाटणा, रायबलेरी, शिलाँग, कांग्रा, जोधपूर, भूवनेश्वर, आणि श्रीनगर येथे शिकवला जातो. या कॅम्पसमध्ये ७१९ विद्यार्थ्यांना प्रवेश दिला जातो.
सध्याचे फॅशन प्रवाह आणि त्याअनुषंगाने भविष्यातील विविधांगी जागतिक फॅशन कल, प्रवाह आणि शक्यतांचा सर्जनशील विचार करण्याची क्षमता या अभ्यासक्रमातील विषय घटकांव्दारे विद्यार्थ्यांमध्ये निर्माण व्हावी यासाठी प्रयत्न केले जातात. त्यासाठी अभ्यासक्रमात सातत्याने बदल, नव्या तंत्रज्ञानाचा वापर आणि या क्षेत्रातील उद्योगांसोबत सहकार्य या तीन बाबींचा अवलंब करण्यात येतो. सध्याचे फॅशन कल आणि प्रवाह, आयात-निर्यात आणि उद्योगाच्या नेमक्या गरजा लक्षात घेऊन विषय घटक निर्धारित केले जातात.
बॅचलर ऑफ फॅशन डिझायनिंग हा एनआयएफटीचा फ्लॅगशिप म्हणजेच सर्वात महत्वाचा अभ्यासक्रम समजला जातो. सतत नाविन्याचा ध्यास घेतलेल्या या क्षेत्रासाठी बहुआयामी सर्जनशीलता असलेल्या मनुष्यबळाचा पुरवठा गेली तीन दशकांपासून ही संस्था करत आहे. हा अभ्यासक्रम केलेल्या अनेक विद्यार्थ्यांनी देशासोबतच परदेशातही मोठे नाव कमावले आहे.
काय शिकाल?
या अभ्यासक्रमात- (१) डिझाइन ॲण्ड इलुस्ट्रेशन, (२) ॲपेरल डेव्हलपमेंट वुइथ पॅटर्न मेकिंग, (३) ड्रेपिंग ॲण्ड गार्मेंट कंस्ट्रक्शन या मुख्य विषयांचा समावेश आहे. याशिवाय फॅशनचा इतिहास आणि समकालीन फॅशन, समकालीन सांस्कृतिक सामाजिक विषयांचा फॅशन प्रवाहावर पडणारा परिणाम, उद्योगांच्या विविध गरजा आदी विषय घटकांचाही समावेश केला जातो. विविध स्तरातील ग्राहकांच्या गरजेनुसार फॅशन डिझाइन करता येणे शक्य व्हावे यासाठी तंत्रकुशलता वाढवली जाते. प्रात्यक्षिकांसाठी खास सॉफ्टवेअर प्रोग्रॅम तयार करण्यात आले असून त्यामुळे सर्जनशील कल्पनांचा विस्तार करणे आणि सादरीकरणाचे तंत्र हस्तगत करणे शक्य होते.
आंतरराष्ट्रीय फॅशन प्रवाह आणि कल यांचा सूक्ष्म अभ्यास विद्यार्थ्यांना या अभ्यासांतर्गत करायला मिळतो. त्यामुळे त्यांच्या ज्ञानाची कक्षा वैश्विक स्वरुपाची होते. विद्यार्थ्यांना भारतीय पारंपरिक शिवणकाम कला, कौशल्य व तंत्राचेही ज्ञान प्राप्त करुन दिले जाते. त्यामुळे आधुनिकता आणि पारंपरिकता यांचा सुयोग्य संयोग साधणे सहजसुलभ ठरते.
या अभ्यासक्रमामध्ये – (१) अभिकल्प प्रक्रिया, (२) व्यावसायिक पध्दती, (३) फॅशन अभ्यास, (४) फॅशन आरेखन आणि अभिकल्प, (५) पोर्टफोलिओ डेव्हलपमेंट, (६) पॅटर्न मेकिंग, (७) मेन्सवेअर डिझाइन ॲण्ड डेव्हलपमेंट ड्रेपिंग, (८) आंत्र्यप्रिन्युरशीप डेव्हलपमेंट, (९) गार्मेंट कन्स्ट्रक्शन, (११) सर्फेस डेव्हलमेंट टेक्निक, (१२) रिसर्च मेथड्स, (१३) एलिमेंट्स ऑफ टेक्सटाइल्स, (१४) क्रॅफ्ट क्लस्टर स्टडी, (१५) हिस्ट्री ऑफ डिझाइन ॲण्ड फॅशन कौच्युर (ग्राहकाच्या विशिष्ट आवश्यकता आणि मोजमापानुसार फॅशन कपड्यांची रचना), डिझाइन, (१६) डिजिटल इलुस्ट्रेशन ॲण्ड प्रेझेंटेशन, (१७) थिएटर कॉस्चुम्स ॲण्ड डिझाइन, (१८) मॅन्युफॅक्चुरिंग प्रोसेस, (१९) मार्केटिंग, (२०) डिझाइन कलेक्शन हे विषय घटक शिकवले जातात.
या संस्थेच्या सर्व कॅम्पसमध्ये पॅटर्न मेकिंग, ड्रेपिंग आणि गार्मेंट कंस्ट्रक्शन या विषयांसाठी अत्याधुनिक यंत्रसामग्रीने सुसज्ज अशा प्रयोगशाळांची सुविधा आहे. अंतिम सत्रात उद्योगांशी संबंधित व त्यांनी प्रायोजित केलेल्या प्रकल्पावर काम करावे लागते किंवा स्वत:च्या सर्जनशीलतेने विविध डिझाइनची निर्मिती करावी लागते. वस्त्रोद्योग मंत्रालयामार्फत दरवर्षी भरविण्यात येणाऱ्या प्रदर्शनात पदवीधरांच्या डिझाइन्स ठळरित्या प्रदर्शित केल्या जातात.
या अभ्यासक्रमांतर्गत (१) लक्झरी ॲण्ड कौच्युरे, २) फॅशनिंग इंटरशेक्शन, इमेज ॲण्ड स्टायलिंग, (३) ग्लोबल रिटेल फॅशन बिझिनेस, (४) फॅशन इनोव्हेशन या विषयांमध्ये स्पेशलायझेशन करता येते.
करिअर संधी
हा अभ्यासक्रम केलेल्या उमेदवारांना (१) ॲथलेश्युअर डिझायनर,(२) डिझायनर्स फॉर स्पेशल नीड्स, (३) इंडस्ट्रिअल डिझायनर, (४) फॅशन मर्कंडायझर, (५) व्हिज्युएल मर्कंडायझर, (६) रिटेल/एक्स्पोर्ट आंत्रप्रिन्युर, (७) आर्टिसनल फॅशन डिझायनर, (७) कन्सलटंट, (८) पर्सनल शॉपर, (९) स्टायलिस्ट, (१०) कॉस्चुम डिझायनर, (११) वार्डरोब मॅनेजर, (१२) नवीन फॅशन प्रवाह भविष्यवक्ते, (१३) फॅशन रेखाटन तज्ज्ञ, अशा विविध संधी मिळू शकतात.
प्लेसमेंट
हा अभ्यासक्रम केलेल्या बहुतेक सर्वच विद्यार्थ्यांना पुढील कंपन्यांमध्ये उत्तमोत्तम करिअर संधी मिळत असते. प्लेसमेंटची प्रकिया दिल्ली येथील कॅम्पसमध्ये राबवली जाते.
(१) रिटेल क्षेत्र- रिलायन्स रिटेल, रेमंड्स, तनैरा, टीसीएनएस, पँटलून्स, ब्लॅक बेरी, लँडमार्क, गूडअर्थ, आदित्य बिर्ला फॅशन ॲण्ड रिटेल, (२) टेक्स्टाईल मिल- अरविंद, रेमंडस, कलाकुसर क्षेत्रात कार्यरत स्वयंसेवी संस्था, (३) ई कॉमर्स क्षेत्र- ॲमेझान, मायंत्रा, एजिओ, फर्स्ट सिटी, टाटा क्लिक, (४) फॅशन प्रवाह भविष्यवेत्या कंपन्या- डब्ल्यूजीएसएन, पॅटर्न बँक, (५) फॅशन डिझायनर्स- गौरव गुप्ता, सब्यासाची मुखर्जी, राजेश प्रताप सिंग, रितू बेरी, तरुण तहलियानी, संदीप खोसला, मनीष मल्होत्रा, अमित अग्रवाल, सुकेतू धीर, राहूल मिश्रा, अनिता डोंगरे, अबू जानी, (६) आयात निर्यात कंपनी- ओरिएंट क्रॅफ्ट, स्पॅन इंडिया, मॉडेलामा एक्स्पोर्टस, ली ॲण्ड फंग, टायबर्ग ॲण्ड इम्पल्स,
उद्योजकतेला प्रोत्साहन
हा अभ्यासक्रम करणाऱ्या विद्यार्थ्यांनी उद्योजकतेची कास धरावी यासाठी संस्थेमार्फत प्रोत्साहन दिले जाते. हा अभ्यासक्रम केलेले विद्यार्थी, स्वत:चा फॅशन बँड विकसित करुन, व्यवसायात उतरु शकतात. चित्रपटातील नट/नट्या, मोठे उद्योजक, इतर क्षेत्रातील वलयांकित व्यक्ती (सेलिब्रिटिज), इव्हेंट्स, फॅशन शोज आदीसांठी फॅशन स्टायलिस्ट म्हणून स्वतंत्ररीत्या काम करण्याची संधी मिळू शकते. नाटक/ चित्रपट/ टीव्ही कार्यक्रम यातील शेकडो पात्रांसाठी लागणाऱ्या पोषांखाचे डिझाइन करण्याची फार मोठी संधी गेल्या काही वर्षात निर्माण झाली आहे. ऐेतिहासिक/धार्मिक कार्यक्रमांच्या संख्येत वाढ झाल्याने यातील पात्रांसाठी बहुढंगी/बहुरंगी पोषांखाची मागणीही वाढली आहे.
नवा अभ्यासक्रम
एनआयएफटीमध्ये बॅचलर ऑफ डिझाइन हा अभ्यासक्रम, फॅशन डिझायनिंग, निटवेअर डिझयनिंग, टेक्स्टाइल डिझायनिंग, डिझयनिंग, लेदर डिझायनिंग, फॅशन कम्युनिकेशन या विषयांमध्ये करता येतो. २०२५ च्या शैक्षणिक वर्षापासून, बॅचलर ऑफ डिझायनिंग इन फॅशन इंटेरिअर हा अभ्यासक्रम सुरु करण्यात आला आहे.
या अभ्यासक्रमांतर्गत (१) लक्झरी डिझाइन, (२) एक्झिबिशन डिझाइन आणि (३) व्हर्न्याक्युलर डिझाइन या विषयांमध्ये स्पेशलायझेशन करता येते.
काय शिकाल?
(१) फंडामेंटल्स ऑफ फॅशन, (२) फॅशन फिलॉसॉफी, (३) इंटेरिअर डिझाइन स्टुडिओ, (३) रेसेडेंशिअल, कर्मशिअल ॲण्ड पब्लिक स्पेसेस, (४) डिझाइन रिप्रेझेंटेशन, (५) डिजिटल कम्युनिकेशन, (६) ऑगमेंटेड रिॲलिटी, व्हर्च्युअल रिॲलिटी, आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स, (७) इनोव्हेटिव्ह मटेरिअल, (८) फिटिंग फर्निचर आणि फिक्चर, (९) एन्व्हिरॉन्मेंटल डिझाइन, (११) मटेरिअल स्किन ॲण्ड फर्निशेस, (१२) प्रोफेशनल प्रॅक्टिसेस, (१३) एस्टिमेशन ॲण्ड कॉस्टिंग, (१४) डिझाइन रिसर्च, (१५) पेपर मेकॅनिक्स, (१६) फॅब्रिक इन इंटेरिअर, (१७) कलर इन इंटेरिअर.
करिअर संधी
हा अभ्यासक्रम केल्यावर पुढील करिअर संधी मिळू शकतात- (१) इंटेरिअर स्टायलिस्ट (कॉर्पोरेट /रिटेल/ हॉस्पिटॅलिटी/ हेल्थ केअर), (२) सेट डिझायनर, (३) इव्हेंट डिझायनर, (४) लक्झरी डिझायन, (५) क्रॅफ्ट डेकॉर डिझायनर, (६) लायटिंग स्टायलिस्ट, (७) फर्निचर स्टायलिस्ट, (८) इंटेरिअर लँडस्केप स्टायलिस्ट, (९) कलर कसंलटंट, (१०) व्हिज्युअल मर्कंडायजिंग
हा अभ्यासक्रम यंदा श्रीनगर कॅम्पसमध्येच करता येईल.
संपर्क- https://nift.ac.in/admission
शिष्यवृत्ती
एनआयएफटीमध्ये प्रवेश मिळालेल्या विद्यार्थ्यांना वेगवेगळया प्रकारे साहाय्य केले जाते. आर्थिक विवंचनेमुळे विद्यार्थी एनआयएफटीच्या शिक्षणापासून वंचित राहू नये यासाठी, “सार्थक” ही शिष्यवृत्ती योजना राबवली जाते. आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटक संवर्गातील विद्यार्थ्यांना ही शिष्यवृत्ती दिली जाते. यासाठी विहित नमुन्यात आणि आवश्यक कागदपत्रांसह अर्ज करावा लागतो.
या अभ्यासक्रमाला प्रवेश घेतलेल्या अनुसूचित जाती आणि जमाती संवर्गातील उमेदवारांना, या संवर्गासाठी असलेली राष्ट्रिय शिष्यवृत्ती दिली जाते. याची विस्तृत माहिती, scholarship.gov.in या नॅशनल स्कॉलरशिप पोर्टलवर ठेवण्यात आली आहे. या पोर्टलच्या माध्यमातूनच दोन्ही संवर्गातील उमेदवारांना शिष्यवृत्तीसाठी अर्ज करावा लागेल. एनआयएफटीची सर्व १९ कॅम्पसेस या पोर्टलशी जोडली गेली आहेत.
सुरेश वांदिले