फॉलो युवर पॅशन!
“त्यांचे” वडील नामांकित लेखक. उच्चशिक्षित. घरातले सगळेच जण कोणत्या ना कोणत्या विषयात उच्चशिक्षण घेतलेले. पण “त्यांना” मात्र शिक्षणात फार काही रस नि गतीही नव्हती. “त्यांची” गती वेगळयाच क्षेत्रात असल्याचं त्यांच्या आईबाबांच्या लक्षात आलच होतं. तेव्हा “त्यांचं” वय असेल ९ – १० किंवा त्याहूनही कमी. बाबांनी “त्यांना” एके दिवशी जवळ घेऊन सांगितलं, की तुला जे आवडतं, ते तू मनापासून कर. झोकून देऊन कर. ज्यात तुला आनंद मिळतो, त्यावरच लक्ष केंद्रित कर. आमचा तुला पूर्ण पाठिंबा राहील. बाबांच्या या बोलण्याचा “त्यांच्या”वर खूप परिणाम झाला. आपल्याला जे आवडतं तेच करायला बाबांची पूर्ण परवानगी मिळण्यासारखा दुसरा आनंद तरी कोणता? कारण “त्यांच्या” आजूबाजूच्या मित्रांना त्यांचे त्यांचे आईबाबा हे कर नि ते कर, असं कर नि तसं कर, असंच सारखं सांगत. त्यामुळे मित्रमंडळी वैतागून जायची. “त्यांचे” आईबाबा या सर्वांपेक्षा वेगळेच निघाले. “त्यांना” लहानवयात पूर्ण मोकळीक दिली. पुढे “त्यांनी” इतिहासच घडवला.
तर तशी ही कथा, फारशी अपरिचित नाही. अनेकदा अनेकांच्या वाचनात आली असणार. या कथेचे संदर्भ शेकडोवेळा कुणिना कुणी दिले असणार. पण तरीसुध्दा या कथेचं तात्पर्य आणि कथेची शास्वतता काही कमी झाली नाही. भविष्यातही कमी होणार नाही.
तर, या कथेतले “ते” म्हणजे, भारतरत्न सचिन तेंडुलकर! त्यांचे वडील म्हणजे प्रसिध्द साहित्यिक प्रा.रमेश तेंडुलकर!
शेकडो वेळा ऐकलेली आणि वाचलेली ही कथा गेल्याच महिन्यात दस्तुरखुद्द सचिन तेंडुलकर यांनी एका मराठी वृत्तवाहिनीला दिलेल्या मुलाखतीत पुन्हा सांगितली.
यशाचं रहस्य!
बहुतेक आईबाबांना आपल्या मुलाने सचिन तेंडुलकर यांच्यासारखं अव्दीतीय यश मिळावं असं वाटत असतं. सचिन हे अनेकांसाठी आयडॉल ठरतात. ते चांगलच आहे. पण असं वाटून उपयोग काय? सचिन तेंडुलकर पुन्हा पुन्हा आणि पुन्हा पुन्हा आपल्या यशाचं जे रहस्य सांगतात ते कां बरं पालक समजून घेत नाहीत. “फालो युवर पॅशन!”, जे आवडतं, ह्रदयाला भिडतं ते झोकून देऊन करा, हा त्यांचा गुरुमंत्र म्हणा किंवा यशमंत्र! आपल्या मुलांनी सचिन यांच्यासारखं यश तर मिळवायला हवं, पण त्यांच्या यशमंत्राचा मात्र तिटकारा किंवा दुर्लक्ष!
फालो युवर पॅशन…हे किती आईबाबा आपल्या पाल्यांना सांगत असतील? मुलगा यशस्वी झाला पाहिजे, तर मग त्याने त्याची आवडनिवड बाजूला ठेऊन अभ्यास एके अभ्यासच केला पाहिजे. वेगवेगळे शिकवणी वर्ग लावले पाहिजे. या शिकवणीवर्गातील शेकड्याच्या संख्येतील सराव परीक्षा सोडवल्या पाहिजेत. आणखी कुणाच्या तरी सरावपत्रिका बघून त्याही सोडवल्या पाहिजे. अधिकाधिक गुण मिळवले पाहिजे. टॉपर आलं पाहिजे. या किंवा त्या टॉपच्या इंस्टिट्यूटमध्ये प्रवेश मिळालाच पाहिजे. तर आयुष्य सार्थकी लागेल. आयुष्यात यश मिळेल. हे असं थोड्याफार फरकानं बहुतेक आईबाबांना आपल्या पाल्याबद्दल वाटत असतं. हा पाल्य मग त्याची आवडनिवड- गती – रस, आकलन क्षमता -पॅशन काहीही लक्षात न घेता बैलासारखा तेलघाण्याला जुंपला जातो नि फिरत राहातो. अपवाद वगळता अशा मुलांची करिअरची गाडी आईबाबा ठरवतील त्या दिशेने जाऊ लागते. आईबाबांना तेच बरोबर वाटतं. त्यामुळे पाल्यालाही तेच बरोबरच वाटण्याची शक्यता असते.
खरोखरच यश मिळतं?
आता अशी मुलं करिअरच्या दिशेने तर निघतात. पण पुढे त्यांचं काय होतं? खरोखरच त्यांची प्रगती होते का? ते जे काही करतात त्याचा खरोखरच त्यांना आनंद मिळतो का?
या सगळ्या धावाधावित त्यांच्या मनात असलेली उर्जा शुष्क होते. सर्जनशीलता मारली जाते. नवं काही करण्याची उर्मीच नाहीशी होते. नवं काही शिकण्याची इच्छा होत नाही. अशी एक सर्वसाधारण स्थिती मुलांच्या बाबत दिसून येते. वर्षानुवर्षे यात फार फरक पडलेला दिसत नाही. फॉलो युवर पॅशन पेक्षा, फॉलो अवर पॅशन अशी पालकांची वागणूक असते. त्यामुळे मुलांचा प्रवासही गोंधळलेला असतो. डोळयावर झापडं बांधून त्याचे कठोर परीश्रम सुरु राहतात. पण या परीश्रमात काही जान नसते. खूप तास अभ्यासाला चिटकून राहणं, ही परीश्रमाची व्याख्या झाली आहे. पुस्तकात डोकं खुपसून बसलेला, शिकवणीसाठी इकडून तिकडे पळापळ करणारा, सराव परीक्षेत सदैव बिझी असणारा मुलगा पालकांसाठी आदर्श असतो. या सगळयात त्याच्या पॅशनचा विचार करण्याची तसदी काही ते घेत नाहीत. त्यामुळे बहुसंख्य मुला-मुलींना व त्यांच्या पालकांना १० वी नंतर काय, १२ वी नंतर काय, पदवी नंतर काय, पदव्युत्तर पदवी नंतर काय आणि आता तर पीएचडी नंतर काय? असे प्रश्न पडत राहतात. ही प्रश्नमालिका काही संपत नाही. स्वत:चे पॅशन फॉलो, न करण्याचा हा परिणाम.
विविध पर्याय
करिअर घडवण्याचे एक नव्हे तर असंख्य पर्याय सध्याच्या काळात उपलब्ध झाले आहेत. आपली अंगभूत क्षमता, बौध्दीक क्षमता, आर्थिक परिस्थिती, सभोवताल अशा विविध बाबींचा विचार करुन या करिअर पर्यायांचा विचार करता येणं शक्य आहे. ज्याला समाजमान्यता फार मोठी आहे अशा करिअरपेक्षा हे विविध पर्याय आकर्षक नसतील, प्रारंभी मोठे पॅकेज मिळत नसेल, समाजातील कथित प्रतिष्ठा वगैरे मिळत नसेल पण आपल्या आवडीच्या क्षेत्रात करिअर करायचं ठरवल्यास व तसे प्रयत्न केल्यास निश्चितपणे यश मिळू शकतं. विशेषत: कौशल्य निर्मितीसाठी उपयुक्त ठरणारे अभ्यासक्रम केल्यास संधी मिळणं सुलभ जातं. पुढे, तुम्ही हे कौशल्य कसे आणि किती खणखणित करता यावर तुमच्या यशाचा आलेखही वाढत राहतो.
आता, पुढे काय? या चिंतेत न राहता, आपल्याला कशामध्ये रस आहे याचा विद्यार्थ्याने प्रामाणिकपणे विचार केला आणि पालकांनी मुलांना त्यासाठी साहाय्य केलं, त्यांना समजून घेतलं तर अशा विविधांगी पर्यांयामधून उत्तम करिअर घडू शकतं.
निराश होऊ नका
पुढील दोन महिने, १२ वीची परीक्षा व त्या नंतरच्या सीइटी सारख्या विविध चाळणी परीक्षा देणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या घरी मोठी लगबग दिसून येईल. ज्यांना सीइटी अथवा अशाच परीक्षांमध्ये चांगले गुण मिळतील ते मनाजोगत्या शाखा आणि शिक्षणसंस्थेमध्ये प्रवेश घेतील. मात्र ज्यांना काही कारणांमुळे अल्पस्वल्प अपयश आले असेल, त्यांनी निराश होण्याचं कारण नाही. वेगवेगळया अभ्यासक्रमांच्या पर्यांयाचा ते विचार करु शकतात. अमूक एक अभ्यासक्रम केल्यावरच काय होईल किंवा तमूक एक अभ्यासक्रमाला प्रवेश घेतल्यावर काय होईल, याचा विचार अवश्य करावा. मात्र आजच्या काळात सर्वच ज्ञानशाखेतील मनुष्यबळाची गरज भासते ही बाबसुध्दा लक्षात ठेवावी. त्यामुळे अशा अभ्यासक्रमांना प्रवेश मिळाल्यावर किंवा घेतल्यावर पुढील तीन चार वर्षे त्या अभ्यासक्रमाच्या सखोल ज्ञानार्जनात घालवली व आवश्यक ती सर्व कौशल्यं या काळात हस्तगत केली तर कोणत्याही क्षेत्रात यश मिळणं कठीण जात नाही. अर्धवट मनाने जर करायला गेलात तर मात्र ना घर का ना घाटका, अशी स्थिती होते. त्यामुळेच यशासाठी सचिन तेंडुलकरांचा मंत्र कायम लक्षात ठेवा- फॉलो युवर पॅशन!
सुरेश वांदिले