मार्गारेट मावशी आणि रॉबिन्सन मामा एका हिरव्यागार झाडाखाली गप्पा मारत होते. अचानक इलेक्ट्रिक करंट लागवा तशी मावशी धाडदिशी उठली नि तिने कशावर तरी झडप मारली. मार्गेटलिला वेडबिड लागलं की काय, मामाला वाटलं. ददअचानक ती शॉक लागल्यासारखी उठते काय? उडी मारते काय? नि नंतर कपाळाला पाय लावून बसते काय? याबद्दल रॉबिन्सन मावशीला विचारणार तोच ती ओरडली,
“निसटला लेकाचा.”
“कोण गं?” मामानं विचारलं.
“मावशी झुठ बोल रही है. मी नाही निसटलो. मी तर इथ्थे इथ्थेच आहे.” असा लाडीक आवाज कुठूनतरी आला.
“म्हणजे तू भूतोबा की चेटुकोबा?” मामा घाबरुन म्हणाला. मावशीही धास्तावली.
“मधेच हा आवाज आला तरी कुठून? तो नेपोटल्या डॉगी तर नाही ना, आपल्यावर डूख धरून.” ती मामाला म्हणाली.
हा नेपोटल्या म्हणजे, रॉबिन्सन आणि मार्गारेट राहत असलेल्या परिसरातील नेपोलियन डॉगी. मार्गा मावशी त्याला नेपोटल्या, बिपोटल्या, पिपोटल्या असं वाट्टेल ते बोलायची. नेपोलियन मावशीवर खार खाऊन होता. त्याने मावशीवर निशाना धरला की रॉबिन्सन त्याच्यावर उडी मारायचा नि त्याच्या कानाला कडकडीत चावा घेऊन पळून जायचा. मावशीची सुटका व्हायची नि नेपोलियन विव्हळत बसायचा.
तर, असा हा नेपोटल्या, मावशीला कुठे बरं दिसला असेल, म्हणून मामाने चौफेर नजर फिरवली. पण तिथे तर कुणीच नव्हतं.
“मावशे, इथे तर तो नेपोट्या काही दिसत नाही.”
“कसा दिसणार? तो नाहीच्च मुळी. पण मी आहे ना.”
“त…त..तू…कोण?”मावशी आणि मामा एकाच वेळी तत पप करु लागले.
“मी कोण म्हणून काय पुसता? मी तर आहे, सर सरडा.”
“अरे, तू तर पळून गेलास ना, मघा मी तुझ्यावर उडी मारली तेव्हा.” मावशी धीर धरुन म्हणाली. अच्छा, मघा मावशीने सरड्यावर उडी मारली होती म्हणायची. मामाच्या डोक्यात प्रकाश पडला.
“सरडोबा, तू असा लपूनछपून कां बोलतोस.” मामा जरा धीटपणे म्हणाला.
“मी कुठे लपूनछपून आहे.”सरडा म्हणाला.
“मग तू आहेस तरी कुठे? ” मावशीने विचारलं.
“हा काय तुमच्या समोर.”सरडा म्हणाला.
“पण तू तर दिसत नाहीस.”
“कसा दिसणार?”
“म्हणजे?”
“म्हणजे,मी रंग बदललाना.”
“काय? तू जादूगर-बिदूगर आहेस की काय?”मामाने आश्चर्यचकित होऊन विचारलं.
“ते आमचं गुपित आहे.”
“आम्हाला सांग की गड्या” मामा लाडीगोडी करत म्हणाला.
“माझ्यावर उडी मारणार नाही, असं प्रॉमिस मावशीने केलं तरच हे गुपित सांगेन.”सरडा म्हणाला.
हो नाही करत, मावशीने तिचा भाचरा वाघोबाची शपथ घेऊन, सरड्यावर उडी मारणार नाही,असं कबूल केलं.
हळूहळू सरडा हिरव्यागार झुडपातून बाहेर आला. आता त्याचा हिरवा रंग, राखाडी दिसू लागला.
“आँ जादू?”मावशी म्हणाली
“आँ चमत्कार !”मामा म्हणाला.
“दोन्ही नाही.”सरडा म्हणाला.
“मग काय?”
सरडा आरामात बसत म्हणाला,
“मावशे, तुला आमचं रंग बदलण्याचं रहस्य सांगूनच टाकतो.”
मावशी आणि मामा कान टवकारुन सरडा काय सांगतो ते ऐकू लागले.
“मावशे, आमची त्वचा चार थरांची बनलेली असते. त्यावर पारदर्शक आवरण असतं. बाहेरच्या थरात क्रोमॅटोफोर या लाल आणि पिवळ्या रंगांच्या पेशी असतात. त्या खालील दोन थरांमध्ये प्रकाशाचं परावर्तन करणाऱ्या पेशी असतात. यातील एक पेशी सूर्यप्रकाशातला पांढरा रंग तर दुसरी पेशी निळा रंग परावर्तीत करतात “
“वंडरफूल!”मामा आणि मावशी एकाचवेळी बोलून गेले.
“हे तर काहीच नाही,अरे मामू, आमच्या सर्वात खालच्या थरातील पेशी मनुष्य प्राण्याच्या कातडीत असलेल्या मेलॅनोफोर प्रकारातील असतात. या पेशी मेलॅनीन नावाचा रंग तयार करतात. या मेलॅनीनमुळेच मनुष्यप्राण्याची कातडी काळी, गव्हाळी किंवा गोऱ्या रंगाची बनते.”
“तर असं आहे होय, गोरे गोरे गालोपे काले काले तिल का, रहस्य!” मामा मध्येच बडबडून गेला.
“माम्या, माझी लिंक मोडू नकोस.” सरडा मामावर ओरडला. मावशीने त्याचे दोन्ही कान जोरात ओढले. मामाने सॉरी म्हंटलं.
“तर मामू, आमच्या चारही थरातल्या या पेशिंचा सहभाग तुम्हा सर्वांना दिसणाऱ्या रंगाच्या प्रकटीकरणात होतो. या पेशी सतत आकार बदलत असतात. त्यामुळे रंगही बदलतो. जसं की वरच्या पिवळ्या पेशीखाली निळा रंग आला की परावर्तीत झालेला निळा रंग या पिवळ्या रंगात मिसळतो. त्यामुळे हिरवा रंग तयार होतो. जर निळ्या पेशी नसतील तर खालच्या पेशींकडून परावर्तीत झालेला सूर्यपकाश, वरच्या थरातील लाल आणि पिवळया थरास अधिक चकचकीत करतात.” बोलता बोलता सरडा काही क्षण थांबला. त्याने मामा आणि मावशीकडे बघितलं. दोघेही तन्मयतेनं ऐकत होते. हे बघून त्याने आणखी उत्साहाने सांगण्यास सुरुवात केली,
“तर मावशे, खालच्या थरातील मेलॅनोफोर पेशींना खेकड्यासारख्या नांग्या असतात.
त्या आक्रसल्या की शरीराच्या आत ओढल्या जातात. तेव्हा त्यांच्यातील मेलॅनीनचा रंग काळा होतो. इतर रंग उजळतात. जेव्हा या नांग्या वरच्या थरातील पेशींना कवटाळतात, तेव्हा त्यांचा काळा रंग सगळीकडे पसरतो. आम्हाला जर कुणी डिवचलं तर आमच्यात पाझरणाऱ्या अंतस्त्रावामुळे या नांग्या वरच्या थरातील पेशींना आणखी जोराने कवटाळतात, त्यामुळे आम्ही काळेकुट्ट होतो. तापमानातील बदलांमुळे पेशींचा आकार बदलतो. त्यामुळेही रंग बदलतात.” बोलता बोलता सरडा काहीक्षण थांबला.
“म्हणजे, तुझं तर गड्या, साऱ्या रंगात रंगूनी रंग माझा वेगळा, म्हणायचा.”मामा म्हणाला.
“हे जरी खरं असलं तरी मामू, आम्ही ज्या ठिकाणी खूप काळ
राहतो, त्या परिसरातील रंगात मिसळून जाण्याइतकाच आमचा नैसर्गिक रंग असतो. आमच्या अंगावर पडणारा प्रकाश नि तपमानात बदल झाला की रंग बदलतो.”
“ग्रेट”
“कधी कधी मार्गा मावशीसारखीने आमच्यावर हल्ला करण्याचा प्रयत्न केला किंवा आम्हाला डिवचलं तर मग आम्ही आमचा रंग दाखवतो.” सरडा हसून म्हणाला.
“खरा की खोटा?” असं मामाने विचारलं. त्याबद्दल सांगणार तोच सरड्याचं लक्ष मावशीच्या डोळयांकडे गेलं. मावशीचा रागरंग काही खरा नाही, हे त्याने बरोबर ताडलं. तो झटकन उठला नि झर्रदिशी त्याने झुडूपाला गाठलं. बघता बघता, करडा राखाडी रंगांचा सरडा हिरवा होऊन दिसेनासा झाला.
मामा आणि मावशी या चमत्काराकडे बघतच राहिले.
सुरेश वांदिले