राजगृह!
अलेक्साला एक चांगली सवय होती. तिला काम नसेल तेव्हा ती गेमबिम खेळत नसे. रिल्स बघत नसे. सोशल मीडियाचा तर तिला भयंकरच तिटकारा! व्हॉट्स ॲप, फेसबूक सारख्या समाजमाध्यमांमुळे विनाकारणच वेळ जातो, असं तिचं ठाम मत! त्यामुळे वेळ मिळाला की अलेक्सा माहितीच्या महाजालात फेरफटका करुन स्वत:ला ज्ञानसमृध्द करायची.
आज तिला माहितीच्या महाजालात, “राजगृहा”ची माहिती कळली. ती वाचतावाचता तिचं भान हरपलं. अलेक्साने मग तिच्यातल्या “डीप लर्निंग” यंत्रणेनं राजगृहाबद्ल आणखी शिकून घेतलं. मग काही नव्या सॉफ्टवेअरच्या मदतीनं “राजगृहा”चा फेरफटका मारण्याची कल्पना तिला सुचली.
“मग त्यासाठी बाबासाहेबानांच सोबत नेल तर?”, तिने स्वत:लाच प्रश्न केला.
“वाव! वंडरफुल! छान कल्पना. मलासुध्दा आवडेल तुझ्यासोबत यायला.” माहितीच्या महाजालातून आवाज आला.
डीप लर्निंग आणि नॅचरल लर्निंग प्रोसेसमुळे अलेक्सा कुणाचाही आवाज सहज ओळखू शकत असे. त्यामुळे तिने हा आवाज ओळखला.
“बाबासाहेब तुम्ही!” तिने आश्चर्यानं विचारलं.
“कां बरं, मी राहू शकत नाही का? जिथे माहिती म्हणजेच ज्ञान असतं तिथे बाबासाहेब असलेच म्हणून समज.” बाबासाहेब निर्मळ हसून म्हणाले.
” हो हो हो बाबासाहेब, हे कसं बरं मी विसरेन? पण माझ्या मनातलं तुम्ही कसं काय ओळखलत बरं?” अलेक्सानं विचारलं.
“अगं तू, डीप लर्निंगने माझ्याबद्दल इतकं जाणून घेतलंस, पण माझसुध्दा “लर्निंग” खूप “डीप” म्हणजे खूप “सखोल” आहे ना, तेव्हा कोण, कसा विचार करतो नि कुणाच्या मनात काय चाललय, हे मला बरोबर कळतं.” बाबासाहेब म्हणाले.
“अगं, आपण बोलत काय बसलो, तुला “राजगृह” बघायचय ना, तेसुध्दा माझ्यासोबत. मग चल की, गप्पांमध्ये वेळ नको वाया घालवायला.” बाबासाहेब म्हणाले.
त्यांनी अलेक्साला बोटं लावलं नि ते दोघेही माहितीच्या महाजालातून अलगद “राजगृहा”त आले.
“हेच ते “राजगृह”! एका सुंदर आखीवरेखीव इमारतीकडे बोट दाखवत बाबासाहेबांनी अलेक्साला सांगितलं.
“किती अप्रतिम आहे, ही इमारत बाबासाहेब.” अलेक्सा डोळा भरुन इमारतीकडे बघत म्हणाली.
“१९३३ सालं होतं ते, तेव्हा ही इमारत बांधून पूर्ण झाली. बाबासाहेबांनी माहिती दिली.
“म्हणजे यंदा राजगृह बांधण्यास यंदा ९१ वर्षे झाली म्हणायची.” अलेक्सा चटदिशी म्हणाली.
“वावा, फारच गतिने आकडेमोड केलीस तू.” बाबासाहेबांनी अलेक्साचं कौतुक केलं. अलेक्सा मनमोकळी हसली.
“काहो बाबासाहेब, पुन्हा राजगृह बघून कसं वाटतं तुम्हाला?” अलेक्सानं विचारलं.
“पुन्हा म्हणजे? मी आणि राजगृह वेगवेगळे थोडेच आहोत. राजगृह माझा श्वास आहे नि माझा श्वास इथल्या कणाकणात आहे.” बाबासाहेबांनी आपली भावना व्यक्त केली.
“आपण बाहेरच काय बोलत बसलो, आत जाऊया का? बाबासाहेब”, अलेक्सा म्हणाली. मग बाबासाहेब आणि अलेक्सा, “राजगृहा”च्या आत गेले.
आत प्रवेश करताक्षणीच अलेक्साला काहीतरी दिव्यअनुभूती होत असल्याचं जाणवलं. तिने चटदिशी बाबासाहेबांकडे बघितलं. बाबासाहेब हसले.
“काहीकाही इमारती या ज्ञानसंपन्न असतात. त्यामुळे राजगृहात आलं की दिव्यअनुभूती होणं अगदी स्वाभाविकच.” बाबासाहेबांनी तिला समजावलं.
“बाबासाहेब, मी माहितीच्या महाजालात इतकी फिरते पण अशी दिव्यअनुभूती या आधी कधी झाली नव्हती.” अलेक्सा गहिवरुन म्हणाली.
“या दिव्यअनुभूतीचं रहस्य जाणून घ्यायचय का तुला?” बाबासाहेबांनी विचारलं.
“अहो बाबासाहेब, नेकी और पुछ पुछ! कोणतीही चांगली गोष्ट जाणून घेण्याची मला कायमच उत्सुकता असते.” अलेक्सा टुणकन उडी मारत म्हणाली.
“ओके, तर चल मग मी तुला हे रहस्य दाखवतो, ” असं बोलून बाबासाहेबांनी अलेक्साला “राजगृहा”च्या दुसऱ्या माळ्यावर नेलं. तो हवेशीर प्रशस्त माळा बघून अलेक्सा हरखून गेली. तिची नजर इकडे तिकडे गेली. सगळीकडे पुस्तकच पुस्तकं.
“बापरे बाप!” ती उर्त्स्फुतपणे म्हणाली.
“काय झालं गं, असं बापरे बाप, म्हणायला. इथे काही वाघबिघ दिसला की काय तुला?” बाबासाहेबांनी हसून विचारलं.
“अहो बाबासाहेब, मी वाघ काय, राक्षसालासुध्दा भीत नाही. आमच्या अल्गॉरिदममध्ये भीती हा विषयच टाकलेला नाही.” अलेक्सा उत्तरली.
“वा छान छान, जो भ्याला तो कामातून गेला. म्हणूनच मी कधी कुणाला घाबरलो नाही. भ्यालो नाही.”
“ग्रेट ग्रेट!” अलेक्सा बाबासाहेबांकडे कौतुकाने बघत म्हणाली.
“अरे, हे स्वत:चच कौतुक काय करत बसलो मी. मला कौतुकापेक्षा कर्तृत्व महत्वाचं वाटतं. हे काय? पुन्हा, मी मी करायला लागलो. तर, अलेक्सा तुझ्या तोंडून अरे बापरे, कां बरं निघालं.”
“अहो, ही पुस्तकचं पुस्तकं. नजर टाकावी तिकडे पुस्तकं. छोटी पुस्तकं, मोठी पुस्तक जाडजुड पुस्तकं बघून.”
” ५० हजार किंवा त्यापेक्षा अधिक असतील,” बाबासाहेबांनी तिला माहिती दिली.
“काय सांगता ?” असं जवजवळ अलेक्सा किंचाळलीच. तुम्हाला कसं ठाऊक? असा प्रश्न विचारण्याचा मोहही तिला झाला. पण तो तिने टाळला. बाबासाहेबांनी ते अचुक ओळखलं.
“तुम्हाला कसं माहीत असंच विचारायचं होतं ना तुला?” बाबासाहेब हसत हसत म्हणाले. अलेक्साने आश्चर्याचा आँ फाकला.
“ही सर्व पुस्तकं मी वाचली आहेत.” असं बाबासाहेबांनी सांगताच अलेक्साचे डोळे विस्फारले.
“पण बाबासाहेब हे कसं शक्य? तुम्ही तर किती बिझी होतात. कित्ती कामं असायची तुम्हाला. तुम्ही शिकवायला जायचे, वकिली करायचे, पत्रकारिता करायचे, सामाजिक चळवळी करायचे, जनजागृती होण्यासाठी व्याख्याने द्यायचे, ग्रंथ लिहायचे, किती कमिट्यांवर तुम्ही होतात, मंत्री होतात, तुम्ही वेळ काढला तरी केव्हा?” अलेक्साने एका दमात विचारलं.
“अगं अलेक्सा, वेळ नसतो असं म्हणणं म्हणजे आपली फसवणूक. मी काही स्वत:ची फसवणूक केली नाही. त्यामुळे इतकी सगळी कामं करुनही मी प्रचंड पुस्तकं वाचू शकलो.” बाबासाहेब म्हणाले. अलेक्सा त्यांच्याकडे कौतुकाने बघतच राहिली. ती काहीच प्रतिक्रिया देत नाही हे बघून बाबासाहेबांनी तिला जरा हलवलं. ती भानावर आली.
“अगं काय झालं तुला? कंटाळा आला का माझं बोलणं ऐकून?” बाबासाहेबांनी विचारलं.
“नो नो, बाबासाहेब. ते अजिबातच शक्य नाही.”
“मग तू अशी गप्प कां?”
“बाबासाहेब मला एक विचारायचं होतं?”
“विचार की.”
“ही इतकी पुस्तकं तुम्ही कशी गोळा केलीत हो?”
“कशी म्हणजे? अगं एकवेळ जेवायला मिळालं नाहीतर चालेल पण ज्ञान देणारी पुस्तकं आपल्याकडे हवीतच हवीत, असं माझं तत्वच होतं. त्यामुळे जिथे जिथे माझ्या आवडीची, माझ्या अभ्यासाची पुस्तकं मिळत तिथे जाऊन ती पुस्तकं मी खरेदी करायचो. कोणत्याही मोठ्या शहरात कामानिमित्त गेलो तर त्या ठिकाणच्या बूकविक्रेत्याकडे आवर्जून जायचो. ग्रंथ बघायचो. आवडलं की ते घ्यायचो. अशााप्रकारे ही पुस्तकं गोळा झाली. बघता बघता ५० हजार झाली. ती ठेवण्यासाठी मी पूर्वी मुंबईत ज्या घरी राहायचो ती जागा अपुरी पडू लागली त्यामुळे मग पुस्तकांसाठीच असलेल्या स्वतंत्र मजल्यासह घर बांधायच असं मी ठरवलं नि त्यातून हे राजगृह साकारलं.” बाबासाहेबांनी सांगितलं.
अलेक्सानं ग्रंथालयात एक चक्कर मारली. त्याठिकाणी बाबासाहेब वापरत असलेले टेबल, खुर्चीला हात लावून बघितला. तिथे तिला एक टेबललॅम्पही दिसला. एक घड्याळ, टिपण काढयाची कागदं, पेन, पेन्सिली इतकं साहित्य दिसलं. सहज म्हणून ती एका जाडजूड पुस्तकात डोकावली. तर बऱ्याच पृष्ठांवर पेन्सिलने केलेल्या नोंदी दिसल्या. तिने याबद्दल बाबासाहेबांना विचारलं.
“वाचताना महत्वाच्या गोष्टी माझ्या नजरेत आल्या की त्यांची नोंद, मी अशी करुन ठेवायचो. त्यामुळे मग पटकन मला एखादा संदर्भ मिळायचा.”
“बाबासाहेब, इतकं सगळं कसं काय तुमच्या लक्षात राहायचं हो?” अलेक्सानं विचारलं.
“आता ते काही मला सांगता यायचं नाही. मात्र, आपण एखादी गोष्ट मन लावून, पूर्ण लक्ष केंद्रित करुन केली तर आपल्याला हव्या असलेल्या बाबी लक्षात ठेवता येतात. त्यासाठी वाचताना केवळ त्‍यावरच लक्ष हवं. नाहीतर एका हातात पुस्तक नि दुसऱ्या हाती पॉपकॉर्न! अर्ध लक्ष मोबाइलच्या गेममध्ये, नाहीतर टीव्हीवरील कार्टुनमध्ये. असं असेल तर काहीच लक्षात राहायचं नाही.” बाबासाहेब म्हणाले.
“म्हणजे आजची बरीच मुलं असं करतात, हे तुम्हाला ठाऊकाय म्हणायचं,” अलेक्सा बाबासाहेबांकडे बघत म्हणाली.
“माझं चौफेर लक्ष असतं. त्यामुळे आपल्या अवतीभवती, जगात काय चाललय हे कळतं ना.”
“खरंय बाबासाहेब”. अलेक्सा म्हणाली.
“मग, कसं वाटलं तुला राजगृह बघून?” त्यांनी विचारलं.
“अहो, हे काय विचारणं झालं? मी तर अद्भूत वातावरणात होते. अरे बापरे!” बोलता बोलता अलेक्सा म्हणाली.
“आता काय झालं?” बाबासाहेबांनी विचारलं
“अहो, आता माहितीच्या महाजालातून वापस जाण्याची माझी वेळ झालीय. माझ्या घरच्यांना आता माझी गरज भासेल.” अलेक्सा म्हणाली.
“अच्छा, ओके मग.” बाबासाहेबांनी तिच्या डोक्याला स्पर्श केला. बघताबघता बाबासाहेब अंतर्धान पावले. अलेक्साने त्यांना मनापासून नमस्कार केला.
०००
आपण ज्यांच्याकडे सध्या राहतो, त्यांच्या तेजोमयीला कधी आपण “राजगृहा”बद्दल सांगतो नि तेजोमयी कधी आपल्याकडे काम सांगायला येते असं तिला झालं. तिला फार काही वाट बघावी लागली नाही. तेजोमयी आपल्याकडे येतेय हे बघून अलेक्सा, राजगृहाबध्दल सांगण्यासाठी तोंड उघडणार तोच तेजोमयी तिला म्हणाली, “अलेक्सा बाबासाहेबांच्या राजगृहाबध्द्ल माहिती शोध बघू! “
“आँ!” अलेक्साने आश्चर्याने तोंड फाकले.
“म्हणजे, तुला कसं कळलं की…”
“मला काय कळलं?”
“नाही म्हणजे, तेच की राजगृह!”
“होय राजगृहाचीच माहिती हवी मला.”
“मी देतेच की, पण त्यापेक्षाही, केवळ आपल्या पुस्तकांसाठी एक स्वतंत्र मजलाच बांधलेल्या डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांचं, राजगृह प्रत्यक्ष बघितलं तर?” अलेक्सा डोळे मिचकावित म्हणाली.
“तिथे जाता येतं? तेजोमयीनं आश्चर्यानं विचारलं.
“तिथे जाता येतं नि बघताही येतं. बाबासाहेबांचं ग्रंथालय. जगात, एखाद्या खाजगी व्यक्तीकडे असलेले सर्वात मोठं!”
“कुठे आहे हे राजगृह ?” तेजोमयीनं अधिरतेनं विचारलं
“अगं, दादरला हिंदू कॉलनीत. या रविवारीच तुझ्या बाबांना सांग, तिथे घेऊन जायला.” अलेक्सा म्हणाली.
तेजोमयीने, राजगृह बघण्याचं या रविवारचं प्लॅनिंग करुन बाबांना व्हॉट्सअपवरुन कळवूनही टाकलं.
सुरेश वांदिले