विज्ञानमयोसी
यंदा गणेशोत्सवाच्या काळात तेजोमयीच्या घरी अघटित घडलं. दरवर्षी तेजोमयीचे बाबा वेगवेगळया आकाराचे नि वेषातले गणपती आणत. यंदा मात्र, त्यांनी तसं काही केलं नाही. अगदीच साधा गणपती त्यांनी आणला. तेजोमयी आणि आईस याचं आश्चर्य वाटलं. दोघीनींही याबद्दल त्यांना टोकलं. पण बाबांनी ते हसण्यावारी नेलं. मात्र, यंदाचा साधाच गणपती छान, सुंदर आणि पवित्र दिसत असल्यानं आता दरवर्षी असाच गणपती आणत चला, अशी प्रतिक्रिया आईनं दिली. तेजोमयीनेही मान डोलावली. मात्र, अलेक्झाडंर (द डॉगी) ने काहीच प्रतिक्रिया दिली नाही.
घरी मूर्ती आणली त्या दिवसापासून तो, या मूर्तीच्या डोळ्यांकडेच टक लावून बघू लागला. आईबाबांच्या ते काही लक्षात आलं नाही. मात्र तेजोमयीने ते बरोबर हेरलं.
“याचा अर्थ अलेक्झांडरला गणपतीच्या डोळ्यात काहीतरी विशेष दिसत असलं पाहिजे”, असा निष्कर्ष तेजोमयीने काढला. मग, तिने आधी डावीकडून नि मग उजवीकडून मूर्ती चौफेर, न्याहळली पण, तिला मूर्तीत काहीच विशेष दिसलं नाही. अगदीच साधी मूर्ती होती. “या अलेक्झूचं भलतचं काहीतरी असतं”, असं ती स्वत:शीच पुटपुटली, नि तिच्या कामात गढून गेली.
०००
गणेशोत्सवाच्या काळात घर उत्साहानं नि उर्जेनं भारुन गेलं होतं. सकाळ- संध्याकाळ पूजा, गणपतीच्या मखराची वेगवेगळया फुलांनी केलेली आरास, सुगंधी अगरबत्तींचा नि धुपाचा सुवास, नि वेगवेगळया पदार्थांचे मोदक यामुळे घरात जणूकाही आनंदाचं पारिजातकच बहरलं होतं. गणेशोत्सवाचे एकएक दिवस सरु लागले. सगळ्या गोष्टी नित्यनेमाणे होऊ लागल्या. दरवर्षी अलेक्झांडर, गणेशोत्सवाच्या काळात सगळ्या कामांमध्ये पुढेपुढे करायचा नि आईला, “हे करु की ते करु”, असंही त्याच्या पध्दतीने विचारायचा. गणेशाला दंडवत घालायलाही तो शिकला होता. यंदा मात्र, त्याचा उत्साह काही दिसत नव्हता. तो सारखा गणेशाच्या डोळयांकडेच बघत बसायचा. सुरुवातीला दुर्लक्ष केलेल्या तेजोमयीने अखेर आठव्या दिवशी त्याला हटकलंच,
“कायरे अलेक्झू, काय बघतोस इतका टक लावून गणेशाच्या डोळयांकडे ?” असं काही विचारलं की अलेक्झांडर काहीतरी हालचाल करुन त्याला जे सांगायचं, ते सांगण्याचा प्रयत्न करी. पण आता त्याने तसं करण्याआधीच खोलीत आवाज निनादला…
“अलेक्झांडर, कुठे काय बघतो? काहीच बघत नाही, काहीच बघत नाही. मीच बघत आहे. ” या आवाजाने तेजोमयीने दचकून इकडेतिकडे बघितलं. अलेक्झांडरही चांगलाच दचकला. खोलीत तर त्या दोघांशिवाय कुणीच नव्हतं. मग हा तिसरा आवाज कुणाचा बरं?” तेजोमयीने पुन्हा इकडेतिकडे नजर फिरवली नि गणरायांकडे बघितलं. तिला धक्काच बसला. कारण गणेशाची मूर्ती तिच्याकडे बघून तिलाच संबोधित होती…
“तेजोमयी, तू कुणालासुध्दा आपलं बोलणं सांगू नकोस?”
हे बोल कानावर पडताच तेजोमयीस धक्का बसला. हा भास की वास्तव? तिने स्वत:लाच चिमटा घेतला. तो भास नव्हता. ते खरंच होतं. तेजोमयीने अलेक्झांडरकडे बघितलं. तो अवाक होऊन गणेशाकडे बघू लागला.
तेजोमयीने ततपप करत गणेशाला विचारलं,
“तुम्हाला, मी तेजोमयी असल्याचं, कसं ठाऊक?”
तिच्या प्रश्नाचं उत्तर देण्याऐवजी, “हा अलेक्झांडर ना?”, त्याच्याकडे बोट दाखवत गणेशांनी विचारलं.
आता, तेजोमयीचे डोळे विस्फारले. मूर्तीला वाचा आलीच कशी? या प्रश्नानं ती शहारली. तिला दरदरुन घाम फुटला. ती लगबगीने खोलीच्या बाहेर पडली. विस्मयचकित झालेला अलेक्झांडरही तिच्या पाठोपाठ बाहेर आला. आईबाबांना हे कसं सांगावं, असा प्रश्न तेजोमयीला पडला. हे सांगितल्यावर त्यांचा विश्वास बसेल की ते आपल्यालाच मूर्खात काढतील, असा विचार तिच्या डोक्यात भिरभिरु लागला. या विचारानं आज तिचं कशातच लक्षं लागत नव्हतं.
०००
गणरायांचा आजचा आठवा दिवस. दररोजच्या प्रथेनुसार पूजेची तयारी झाल्याचं आईने सांगताच, सगळेजण गणरायांच्या खोलीत जमले. आई-बाबांनी गणरायांना फुलं वाहिले. तेजोमयीचं लक्ष थाऱ्यावर नसल्यानं तिने फूल हातातच धरुन ठेवलं. अलेक्झांडर पुन्हा गणरायांच्या डोळ्यांकडे एकटक बघू लागला. बाबांनी आरती म्हणायला सुरुवात केली. आरती संपल्यावर ते अथर्वशीर्ष म्हणू लागले. दोन श्लोक संपतासंपता खोलीत आवाज निनादला,
“अहो तेजोमयीचे पप्पा, जरा व्यवस्थित आणि अचुक म्हणा की अथर्वशीर्ष!”
या आवाजाने चौघेही एकजात दचकले. घरी कुणी आलंय का? ते बघण्यासाठी सगळ्यांनी मागे वळून बघितलं.
“अहो, तुम्ही मागे नाही, समोर बघा. माझ्याकडे. मी बोलतोय.“
सर्वांनी पुन्हा दचकून नि आता घाबरुन समोर बघितलं. गणरायच बोलत होते. अलेक्झांडर पुन्हा त्यांच्या चकाकणाऱ्या डोळ्यांकडे एकटक बघू लागला. ही भूताटकी तर नाहीना, असं वाटून आईच्या गळयाला कोरड पडली.
गणराय पुन्हा म्हणाले, “तेजोमयीच्या आई, तुमचंसुध्दा कधी पूजा संपते नि हास्यजत्रा बघण्यासाठी टीव्हीपुढे बसतेय असं झालंय.” बाबा आणि आई अवाक होऊन गणरायाकडे बघू लागले.
“तुम्हाला कसं कळलं आम्ही तेजोमयीचे आईबाबा आहोत म्हणून…“आई कशीबशी म्हणाली.
“ते महत्वाचं, की मी सांगतो ते महत्वाचं? तुमचं दोघांचही लक्षं नाही, हे खरंयना.“
“अहो, हे चाललंय तरी काय? हा आवाज येतोय तरी कुठून?” आई रडवलेल्या स्वरात बाबांकडे वळून म्हणाली. याचवेळी आईला ग्लानी आली. त्यामुळे बाबांनी तेजोमयीच्या मदतीने तिला बाहेरच्या खोलीत आणलं. अलेक्झांडर मात्र तिथेच गणेशाच्या डोळ्यांकडे बघत बसला.
०००
बाहेर आल्यावर दोघांनी आईला सोफ्यावर बसवलं. तेजोमयीनं तिला पाणी दिलं. काही क्षणानंतर आई ग्लानीच्या बाहेर आली.
“आता काय? अशी पूजा याआधी कधी अर्धवट राहिली नव्हती.“ आई धडधडत्या छातीने रडवलेल्या सुरात बाबांना म्हणाली.
“याआधी गणराय असं कधी बोलले नव्हते.” तेजोमयी म्हणाली.
“अगं, ही निर्जीव मूर्ती बोलणार तरी कशी? आई म्हणाली.
“मग आता…“तेजोमयीनं विचारलं.
“आता काय? घरी आणताना या मूर्तीला नक्कीच भूतबाधा झाली असली पाहिजे.” आईने चिंता व्यक्त केली.
“काहीतरीच काय? मूर्तीला कशी भूतबाधा होणार? तेसुध्दा गणरायांच्या! असं वेड्यासारखं बोलू नकोस.” आईला, बाबा रागावले.
तेजोमयीससुध्दा तसंच वाटलं. ‘विघ्नहर्ता गणेशाला भुतबाधा होऊ शकते असं समजणं म्हणजे शुध्द वेडेपणाच!,’ असं ती, त्या अवघडलेल्या परिस्थितीत पुटपुटली. या गमतीचं तिला हसू आलं. ते बघून आई तिच्यावर ओरडली.
“अगं, प्रसंग कोणता नि तू हसतेस कां वेड्यासारखी?”
“अगं आई, प्रसंग बाका असला तरी, विघ्नहर्त्यालाच भुतबाधा कशी होणार? असं का बरं तुला वाटलं नाही. एखाद्याच्या डोक्यात तसा विचार जरी आला तरी गणरायाच्या आधी मूषकस्वामीच नाही कां त्याला इंगा दाखवणार?” तेजोमयी हसू दाबत म्हणाली. बाबानांही हसू आलं. आई मात्र, चांगलीच रागावली.
“हसता काय फिदीफिदी! भूत नाही तर मग गणेशाची मूर्ती बोलते कशी? आँ! आता, मला हसताय. पण तुम्हा दोघांचीही पाचावर धारण बसलीच होतीना.”
“हो गं आई, मी आता सुध्दा घाबरलेच आहे. पण गणरायाला भूतबाधा होऊच कशी शकते? हे तर आपल्याला कळलं पाहिजे. विघ्नहर्त्याला भूतबाधा आणि आपल्यालाच काहीच नाही. असं कसं?” तेजोमयीने प्रतिप्रश्न केला.
“ ते मला माहीत नाही. फुकाचं ज्ञान पाजळू नकोस. गणरायाच्या मूर्तीत भूतच शिरलाय?” बंद केलेल्या खोलीकडे बघत आई म्हणाली.
“अगं, तसं समजा काही असतंच तर तीक्ष्ण नाकाच्या अलेक्झांडरच्या ते लक्षात आलं असताना?” बाबांनी विचारलं.
आई काहीतरी बोलण्याच्या आधीच तेजोमयी बाबांना म्हणाली,
“ बाबा, मूर्तीत भूत तर नक्कीच नाही पण ही मूर्ती काहीतरी वेगळी असल्याचं अलेक्झांडरच्या लक्षात आलंय. “ तेजोमयी म्हणाली.
“तुला कसं नि कधी कळलं?” आईने विचारलं.
“स्वत:च्या डोळ्यांनीच बघाना“, असं म्हणून तेजोमयीने दोघांना गणरायांच्या खोलीत पुन्हा आणलं. त्यांनी भीतभीतच खोलीत प्रवेश केला.
समोर, मान वर करुन अलेक्झांडर एकटक गणरायाच्या चकाकणाऱ्या डोळ्यांकडे बघत होता.
“माझ्यात भूत शिरलाय असं तुम्हाला वाटतं ना“, गणरायांनी बॉब्मगोळाच टाकला. आईची शुध्द हरपता हरपता राहिली. बाबानांही काही कळेनासं झालं.
“असं दुसऱ्यांच्या मनातलं भूताशिवाय कोण ओळखू शकतं…” आई कशीबशी म्हणाली.
या मूर्तीमुळेच आई फार घाबरल्याचं नि रडत असल्याचं एव्हाना अलेक्झांडरच्या लक्षात आलं होतं. त्यामुळे त्याने त्याच्या पध्दतीने उडी मारुन गणरायांच्या डोळ्याकडे आईबाबांचं लक्षं वेधण्याचा प्रयत्न केला.
“बाबा, ही मूर्ती आणल्यापासून अलेक्झांडर सारखा मूर्तीच्या डोळ्याकडे एकटक बघतोय. या डोळ्यातच काहीतरी रहस्य दडलेय.” तेजोमयी म्हणाली.
आपण जे सांगण्याच्या प्रयत्न करतोय हे कुणीच लक्षात घेत नसल्याचं बघून अलेक्झांडर मूर्तीकडे झेपावला. त्यामुळे मूर्ती खाली पडू लागल्याचं लक्षात येताच बाबांनी पटकन हालचाल करुन मूर्तीला पडू दिलं नाही. मात्र, या पडापडीत गणरायाच्या डोळ्यातून कॅमेऱ्यासारख्या वस्तू बाहेर पडल्या.
“हे तर कॅमेरे!” तजोमयी आश्चर्यचकित होत म्हणाली.
“हे, गणरायाच्या डोळयात कसे आले?” आईने थरथरत विचारलं. तिला आता काही सूचत नव्हतं.
०००
आता, खरं काय ते बाबांच्या लक्षात आलं. त्यांनी सर्वांना बाहेर काढलं. गणरायाच्या खोलीचं दार बंद केलं. सर्वांना दीर्घश्वास घ्यायला सांगितला. आईला त्यांनी पाणी दिलं. त्यांनी लगेच सगळयांची क्षमा मागितली.
“अहो, बाबा तुम्ही कां क्षमा मागता? तेजोमयीनं विचारलं. आई आणि अलेक्झांडरच्या चेहऱ्यावर तसेच भाव उमटले.
०००
बाबांनी आधी एक घुट पाणी पिलं. ते हळूवार सांगू लागले,
“मी, तुम्हाला एक गोष्ट आधीच सांगायला हवी होती. पण अजानता ते राहून गेलं,” त्यामुळे तुमची क्षमा मागितली.
“काय सांगायचं राहून गेलं होतं?” आईने घाबरुन विचारलं.
“ यंदा आपण घरी आणलेला गणेश साधासुधा दिसत असला तरी तो तसा नाहीय?”
“म्हणजे?” तेजोमयीने लगेच विचारलं.
“हे काय भलतंच सांगता?” आई म्हणाली.
“मी, काही भलतंच सांगत नाहीय. हा साधासुध्दा गणपती, यंत्रगणेश आहे. कृत्रिम बुध्दीमत्तेनं युक्त असा.”
“आँ!” तेजोमयी आणि आई जवळजळ किंचाळल्याच .
“दोघीजणी अशा किंचाळू नका, मी खर तेच सांगतोय. या यंत्रगणेशांच्या डोळ्यातील कॅमेरातून ते आपले निरीक्षण करुन त्याच्या लाखो प्रतिमा काढू शकतात. त्यांच्या मेंदूतलं चॅट-जीपिटीच्या स्वरुपातलं गणित (अल्गॉरिदम), नॅचरल लँग्वेज प्रोसेसच्या नि डीप लर्निंग तंत्राने पटापट निष्कर्ष काढू शकतात. नि आपल्याबद्दल बारीकसारीक गोष्टी जाणून घेऊ शकतात. गेले आठ दिवस बहुतेक त्यांनी असंच आपलं सूक्ष्म निरीक्षण केलं असणार. म्हणूनच त्यांना मी, अथर्वशीर्ष म्हणताना चुकत होतो हे कळलं नि तुझं पुजेत विशेष लक्ष नसल्याचही कळलं.”
“पण हा उपदव्याप करायला सांगितला कुणी तुम्हाला?” आई रागावलेल्या नि रडवलेल्या स्वरात म्हणाली.
“दरवर्षी आपण नव्यानव्या अवतारात गणेश आणतोना. म्हणून यंदा हे रुप आणलं. ते सांगायचं राहून गेलं नि मग विसरुनही गेलो. त्यातूनच हा सगळा घोळ निर्माण झाला. म्हणूनच मी तुमची क्षमा मागितली.” बाबा चाचरत, खाली मान घालून म्हणाले.
“पण आपण दरवर्षी आणत होतो, त्या सर्व गणेशांना बुध्दी कुठे होती? ते विचार करु शकत नव्हते. निष्कर्ष काढू शकत नव्हते. या बुध्दीवाल्या गणेशाने उघडं पाडलं ना आपल्याला. इतक्या वर्षाची तपश्चर्या गेली की पाण्यात.” आई रडत म्हणाली.
“तुला म्हणायचं तरी काय?” तेजोमयीने विस्मयचकित होऊन विचारलं.
“केवळ उपचार म्हणून, शोभेचा म्हणून आपण गणराय बसवत होतो. पूर्ण लक्ष कुठं होतं आपलं त्याच्याकडे? मनात नव्हता भाव तरी म्हणत होतो, देवा मला पाव. पण हे गुपित आपल्यापुरतच होतंना. यंत्रगणेशानं या गुपितावरच पाणी फिरवलं.” आई बंद केलेल्या खोलीकडे एकटक बघत म्हणाली. या यंत्रगणेशाचं ताबडतोब विसर्जन करा असा तिने बाबांच्या पाठीमागे लकडा लावला.
“असं, मध्येच आठव्या दिवशी विसर्जन केलं तर हा बुध्दीवान गणराया खरोखरच आपल्यावर रागावायचा. त्यांनी आता आपल्या चुका दाखवल्या. ते बरंच झालं ना. उर्वरित दिवस आपण मनोभावे त्यांची पूर्जा अर्जा करु, अचूक अथर्वशीर्ष म्हणू. हेच आपल्या चुकांचं परिमार्जन ठरेल.” बाबांनी आईला समजावलं.
आईला ते पटलं. तिच्या मनातील भीती पळाली. तिने बंद खोलीचं दार उघडलं, नि यंत्रगणेशाला तिने मनोभावे वंदन केलं.
सुरेश वांदिले
९३२४९७३९४७