स्मार्ट फॅशनचे तंत्रज्ञ!
स्मार्ट सर्जनशीलतेला खूप मोठा वाव आणि चालना देणाऱ्या फॅशन उद्योगाला जशी फॅशन डिझायनर्सची गरज भासते तशीच गरज तंत्रज्ञांचीही भासते. फॅशन डिझायनिंग या क्षेत्राबद्दल बरीच उत्सुकता आणि ओढ मराठी भाषक विद्यार्थी आणि पालकांमध्ये दिसून येते. मात्र फॅशन टेक्नॉलॉजी किंवा फॅशन तंत्रज्ञान या विषयाकडे महाराष्ट्रीय मुलांचा ओढा म्हणावा तितका दिसत नाही. त्यामुळे या अभ्यासक्रमाकडे जाणाऱ्या मराठी विद्यार्थ्यांची संख्या अल्प अशी आहे.
१२ वीमध्ये गणित आणि भौतिकशास्त्र हे विषय घेतलेल्या बहुतेक मराठी विद्यार्थ्यांना कॉम्प्युटर इंजिनीअरिंग, इलेक्ट्रॉनिक्स ॲण्ड टेलिकम्युनिकेशन, इलेक्ट्रिकल, मेकॅनिकल, आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स, सिव्हिल, यापैकी कोणत्यातरी एका अभियांत्रिकी शाखेत प्रवेश मिळवायचा असतो. या पलिकडे जाऊन दुसऱ्या एखाद्या अभियांत्रिकी/तंत्रज्ञान शाखेचा विचार सहसा केला जात नाही. अशीच एक ज्ञानशाखा आहे फॅशन टेक्नॉलॉजी!
बॅचलर ऑफ फॅशन टेक्नॉलॉजी
फॅशन तंत्रज्ञान या विषयाशी निगडित, बॅचलर ऑफ फॅशन टेक्नॉलॉजी हा अभ्यासक्रम, नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ फॅशन टेक्नॉलॉजी (एनआयएफटी)ने सुरु केला आहे.
या अभ्यासक्रमात सातत्याने बदलत असलेल्या वस्त्रप्रावरणे निर्मिती उद्योगांच्या तांत्रिक घटकांना विस्तृतपणे शिकवलं जातं. हा अभ्यासक्रम १२वी मध्ये भौतिकशास्त्र आणि गणित विषय घेतलेंले विद्यार्थी करु शकतात.
काय शिकाल?
या अभ्यासक्रमात (१) फॅशन उद्योगाची सध्यस्थिती, (२) वस्त्रप्रावरणे निर्मिती तंत्रज्ञान, (३) प्रत्यक्ष निर्मितीआधीच्या वस्त्रप्रावरणांची रेखांकनं, (४) संपूर्ण पोषाखासाठी आवश्यक असणाऱ्या विविध भागांची निर्मिती व या सर्वभागांची जोडणी, (५) वस्त्रप्रावरणे निर्मिती व्यवस्थापन, (६) गुणवत्ता व्यवस्थापन, (७) फॅशन मार्केटिंग किंवा विपणन, (८) तयार पोषाखांच्या विक्रिचं तंत्रकौशल्य, (९) उद्योजकता, (९) वस्त्रप्रावरणे उद्योगासाठी आवश्यक असणाऱ्या माहितीचं (डाटाबेस्ड) आधारित विश्लेषण / व्यवस्थापन, (११) औद्योगिक अभियांत्रिकी या घटकांवर भर देण्यात येतो. आता कृत्रिम बुध्दिमत्तेचा म्हणजेच आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्सचाही वापर कसा करायचा हे शिकवण्यास प्रारंभ झाला आहे.
या अभ्यासक्रमाचा मूळ उद्देश, या उद्योगासाठी लागणाऱ्या तंत्रोव्यवस्थापकांची निर्मिती असा आहे. हे तज्ज या उद्योगासाठी आवश्यक ठरणारं नियोजन, उत्पादन, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी, शास्वतता या बाबींकडे लक्ष पुरवतात. माहिती तंत्रज्ञानाचा प्रभावीरीत्या वापर करण्याचं आणि वस्त्रप्रावरणांच्या निर्मितीमध्ये थ्रीडी आणि टूडी आकृतीबंधाचा उपयोग करण्याचं कौशल्य शिकवलं जातं. व्यामिश्र किंवा अधिक कठीण प्रकारच्या उत्पादनासाठी हे कौशल्य उपयुक्त ठरु शकतं.
या उद्योगाच्या गरजा आणि आवश्यकता लक्षात घेऊन प्रशिक्षण दिलं जात असल्याने, अशा मनुष्यबळाचा उत्तम उपयोग या उद्योगांना होऊ शकतो.
स्पेशलायझेशन
या अभ्यासक्रमांमध्ये पहिली दोन वर्षे सर्व विद्यार्थ्यांना समान विषय असतात. पाचव्या सत्रामध्ये म्हणजे तिसऱ्या वर्षाच्या प्रारंभी स्वत:ची आवड, गती आणि कल यानुसार विद्यार्थी स्पशेलायझेशनचा विषय निवडू शकतात. यामध्ये पुढील स्पेशलायझेशनचा समावेश आहे-
१) ॲपेरल प्रॉडक्शन टेक्नॉलॉजी- यात वस्त्रप्रावरणे निर्मिती / उत्पादन तंत्रज्ञान कौशल्यावर लक्ष केंद्रित केलं जातं. निर्मिती प्रक्रियेची माहिती, निर्मितीसाठी आवश्यक असणाऱ्या यंत्रांचं अभिकल्प किंवा डिझाइन यांचा समावेश असतो. सध्या रोबोटिक्स आणि मेकॅट्रॉनिक्स हे विषय याच अनुषंगाने शिकवले जातात.
२) ॲपरेल प्रॉडक्शन मॅनेजमेंट – या विषयात स्पेशलायझेशन करणाऱ्या विद्यार्थ्यास निर्मिती प्रकियेच्या व्यवस्थापनाचं सखोल ज्ञान प्राप्त होतं. यामध्ये गुणवत्ता व्यवस्थापन तंत्र शिकवलं जातं. सांख्यिकी आणि माहिती विश्लेषण – डाटा अॅनालिटिक्स, वेब डेव्हलपमेंट, साधनसामग्रीची उपलब्धता, फॅशनमधील येऊ घातलेल्या प्रवाहांची भाकितं, साखळी पुरवठा व्यवस्थापन किंवा सप्लाय चेन मॅनेजमेंट या घटकांचा या स्पेशलायझेशनमध्ये समावेश करण्यात आला आहे.
३) ॲपेरल प्रॉडक्ट डेव्हलपमेंट– या विषयातील स्पेशलायझेशनमध्ये विद्यार्थ्यांना पॅटर्न मेकिंग, अँथ्रोपॉमेट्री ( मानवी आकाराचा अभ्यास), सुयोग्य आकारच्या अनुषंगाने उदभवणाऱ्या समस्यांचं निराकरण, वस्त्रप्रावरणांचं श्रेणीकरण (ग्रेडिंग), विविध आकारांची वस्त्रप्रावरणे, जॅकेट्स, मुलांचे कपडे अशा बाबींवर लक्ष केंद्रित केलं जातं. वस्त्रप्रावरणे निर्मितीच्या सर्व पैलुंचा या स्पेशलायझेशनमध्ये समावेश करण्यात आला आहे.
शेवटच्या सत्रात म्हणजे आठव्या सत्रात करिअरसाठी उपयुक्त ठरेल अशा प्रकल्पावर काम करावं लागतं. तो प्रकल्प या क्षेत्रातील एखाद्या व्यावसायिकाने दिलेला असू शकतो किंवा स्वत: निवडलेला राहू शकतो.
हा अभ्यासक्रम पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांकडून नावीन्यपूर्ण प्रक्रिया, नव्या वस्त्रप्रावरणांची निर्मिती, संशोधनाद्वारे निर्मिती प्रकिया अधिक गतिमान करणे, या बाबी अपेक्षित असतात.
करिअर संधी-
हा अभ्यासक्रम केल्यावर (१) सॅम्पलिंग रुम कुऑर्डिनेटर, (२) टेक्निकल ऑडिट मॅनेजर, (३) फिट ॲनालिस्ट, (४) प्रॉडक्ट मर्चंट, (५) प्रॉडक्ट मॅनेजर, (६) प्रॉडक्ट इंजिनिअर, (७) प्रॉडक्शन प्लॅनर, (८) लिन सिस्टिम मॅनेजर, (९) सस्टनेबल मॅनेजर, (१०) प्लाँट मॅनेजर, (११) इंडस्ट्रिअल इंजिनिअर, (१२) वर्क स्टडी मॅनेजर, (१३) मर्कंडायजिंग – निर्मिती, (१४) व्हेंडर इव्हॉल्यूशन/ सिलेक्शन/ डेव्हलपमेंट, (१५) क्वालिटी मॅनेजमेंट, (१६) ऑटोमेशन, (१७) मॅनेजमेंट ऑफ इन्फर्मेशन टेक्नॉलॉजी अशा क्षेत्रात करिअर संधी उपलब्ध होऊ शकते.
व्यक्तिमत्व विकासाला चालना
मुख्य विषयांसोबत आता विद्यार्थ्यांना त्यांच्या आवडीच्या काही एैच्छिक विषयांमध्ये अभ्यासक्रम करता येतो. यामध्ये (१) डिझाइन थिंकिंग (२) पर्सनॅलिटी डेव्हलपमेंट, (३) कम्युनिकेशन, (४) प्रोफेशनल इथिक्स ॲण्ड व्हॅल्यूज (५) क्रिटिकल थिंकिंग (६) वर्ल्ड हिस्ट्री ऑफ आर्ट, आर्किटेक्चर ॲण्ड कल्चर (७) इंडियन हिस्ट्री ऑफ आर्ट, आर्किटेक्चर ॲण्ड कल्चर (८) लॅण्ड स्केपिंग ॲण्ड गार्डनिंग (९) नेचर/ हिस्टॉरिक वॉक (१०) क्रिटिकल थिंकिंग (११) सस्टनेबल स्टडीज (१२) रिसर्च मेथॉडॉलॉजी (१३) फॅशन मॉडेलिंग/ ब्युटी मेकअप, (१४) फिल्म ॲप्रिशिएशन, (१५) सांस्कृतिक मानववंशशास्त्र, (१६) समाजशास्त्र, (१७) अर्थशास्त्र (१८) भाषा (१९) मानसशास्त्र (२०) नेतृत्व कौशल्य, (२१) क्रीडा / फिटनेस, (२२) छायाचित्रणकला (२३) योग/ ध्यानधारणा तंत्र, (२४) सर्जनशील लेखन/कथाकथन, (२५) रंगमंच / नृत्य/ संगीत / नृत्यदिग्दर्शन अशा विषयांचा समावेश आहे.
विद्यार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्वाचा चौफेर विकास व्हावा, या अनुषंगाने या विषयांची संरचना करण्यात आली आहे. उपरोक्त नमूद एक किंवा अनेक विषयांची निवड विद्यार्थी करु शकतो.
हा अभ्यासक्रम एनआयएफटीच्या (१) नवी मुंबई, (२) नवी दिल्ली, (३) कोलकता, (४) बेंगळुरू, (६) भोपाळ, (७) चेन्नई, (८) गांधीनगर, (९) हैदराबाद, (१०) कन्नूर, (११) पाटणा, (१२) रायबरेली, (१३) कांग्रा, (१४) जोधपूर आणि (१४) भुवनेश्वर या कॅम्पसमध्ये शिकवला जातो.
प्लेसमेंट
या विषयाची पदवी प्राप्त विद्यार्थ्यांना,
(१) पोकराना ग्रुप, (२) गिनी ॲण्ड जॉय, (३) इंटिग्रा ॲपरेल्स, (३) थर्ड आयसाइट, (४) ट्रॅफेल्स, (५) लगुना क्लॉदिंग, (६) एवायएन ॲक्सेसरीज, (७) पँटलून, (८) आयटीसी एलआरबीडी, (९) कलर प्लस, (१०) सेलिब्रिटी फॅशन, (११) ॲम्बात्तूर क्लॉदिंग कंपनी, (१२) एलटी कार्ले, आरएमस जॉस, (१३) टेक्सपोर्ट सिंडिकेट, (१४) गोकलादास एक्पोर्ट्स, (१५) लेव्ही स्टॉस, (१६) मदुरा गार्मेंट्स, (१७) नीती क्लोदिंग, (१८) द शर्ट कंपनी, (१९) टॅफेल्स, (२०) सिल्व्हर ॲपरल लिमिटेड, (२१) शाही एक्सपोर्ट्स, (२२) सिल्व्हर स्पार्क ॲपरल्स, (२३) टेक्सपोर्ट आदी संस्थांमध्ये प्लेसमेंट मिळालं आहे.
प्रवेश परीक्षा
या अभ्यासक्रमाच्या प्रवेशासाठी एनआयएफटी ॲडमिशन टेस्ट, घेतली जाते. यामध्ये, जनरल ॲबिलिटी टेस्ट (सामान्य क्षमता चाचणी) चा समावेश आहे. यापेपरमध्ये (१) क्वांटिटेटिव्ह ॲबिलिटी (संख्यात्मक कलचाचणी) (३५ प्रश्न), (२) कम्युनिकेशन ॲबिलिटी आणि इंग्लिश कॉम्प्रिहेन्शन (संवाद कौशल्य आणि इंग्रजी आकलन क्षमता) (४० प्रश्न), (३) ॲनॅलिटिकल आणि लॉजिकल ॲबिलिटी (विश्लेषण आणि तार्किक क्षमता) (३० प्रश्न), (४) जनरल नॉलेज आणि करंट इव्हेंट्स (सामान्य अध्ययन आणि चालु घडामोडी) (२५ प्रश्न) आणि (५) केस स्टडी (२० प्रश्न) यांचा समावेश असतो. एकूण १५० प्रश्न विचारले जातात. या पेपरचा कालावधी १८० मिनिटे. या चाळणी परीक्षेद्वारे संबधित विषयासाठी आवश्यक असलेले विद्यार्थ्याचे ज्ञान, कल आणि कौशल्याची चाचणी घेतली जाते.
ही परीक्षा देशभरातील विविध केंद्रांवर घेतली जाते. यामध्ये महाराष्ट्रातील मुंबई, नागपूर ठाणे आणि पुणे या शहरांचा समावेश आहे. मुंबई कॅम्पसचा संपर्क-प्लॉट क्रमांक-१५,सेक्टर ४, खारघर, नवी मुंबई-४१०२१०,दूरध्वनी-०२२-२७७४७०००, ईमेल-nift.mumbai@nift.ac.in,संकेतस्थळ- nift.ac.in/mumbai
सुरेश वांदिले