ला–व्हिदा
विनयचं असं डिप्रेशनमध्ये जाणं कुणासही अपेक्षित नव्हतं. तो होताच तसा. कधीही निराश न होणारा. हसतमुख. सगळीकडे सकारात्मकतेनं बघणारा. हुषार. शालेय जीवनापासूनच. उत्तम गुण घेऊन दहावी, बारावी केलेला. अभियांत्रिकीचीसीइटी देऊन अ श्रेणीच्या महाविद्यालयातून स्थापत्य अभियांत्रिकीची पदवी आणि एका मोठ्या नामांकित विकासककंपनीमध्ये लगेच नोकरी. आतापर्यंतचा त्याचा हा प्रवास सरळ रेषेतला, आनंददायी व यशाची एक एक पायरी सुलभतेनंगाठणारा. कुठेही खाचखगळे नाहीत की अडचणी आणि अडथळ्यांचे स्पीड ब्रेकर नाहीत.
एखाद्याचं नशिब असं असतं. परमेश्वराची कृपादृष्टी घेऊनच येतात अशी मानसं. अशांचा किती अभिमान असतोआईवडील, कुटुंबीय, स्नेही, मित्रमंडळी यांना. उत्तम यश आणि नशिब यांच्या पर्यायी व्याख्येचं वलय विनय सारख्यांच्याभोवती निर्माण होतं. ते हिऱ्यासारखं वलयांकित होतं कालानुरुप. असा हा विनय डिप्रेशनमध्ये जावा, हे धक्कादायक होतंसाऱ्यांसाठी.
याची तीव्रता शतपटीनं वाढण्याच्या कारणाची दिशा जात होती ती प्रदीपकडे. तो विनयचा लहान भाऊ. दोघांमध्येएक वर्षाचा फरक. फारसा हुषार नाही. चमक नाही. आईबाबांच्या मते यथातथाच. 10 वी 12वी सुध्दा समाधानकारक आणिउत्कृष्ट यांच्या अध्येमध्ये झालेली. मात्र इंग्रजी, मराठी साहित्याचं प्रचंड वाचन. लिखाणाची आवड जोपासणारा. चित्ररेखाटणारा. हट्टानं डिझायनिंग आणि जाहिरात संकल्पन शाखेतील पदवी अभ्यासक्रमास प्रवेश घेतलेला. कुटुंबीयांच्या मतेसटरफटर अभ्यासक्रम करुन तशाच प्रकारची नोकरी करणारा. विनय आणि प्रदीप मधला समान धागा म्हणजे दोघेही आनंदवृक्षाचे सहोदर. प्रदीपच्या शब्दकोशातही नैराश्यला आतापर्यंत थारा नव्हता.
दोघांची तुलना होणं स्वाभाविकच होतं. तो आपला स्वभावच. बदलू न शकणारा. कधी विनाकारण तर कधीसकारण आईबाबांच्या समोर कधी घरचे तर कधी परके अशी तुलना करत. आईबाबांकडून ही तुलना एका टप्प्यावर थांबवलीजायची. पण त्याचा प्रारंभच होऊ नये अशी दक्षता बरेचदा ते घेत नसत किंवा त्यांच्या नकळत ते यात अडकून जात. चक्रव्युहातील अभिमन्यूसारखी त्यांची स्थिती व्हायची. आईबाबांनी मुलांच्यात तुलना करु नये, असं बालमानसशास्त्रज्ञांनीसांगणं वेगळं. प्रत्यक्षात घडतं ते वेगळच. याचा सूक्ष्म परिणाम होतोच आईबाबांच्या मनावर. दोन सख्ख्या मुलांमधली तुलनाएकाला उंचीवर नेणारी व दुसऱ्याला निम्नश्रेणीची ठरवून जाते. विनय आणि प्रदीपच्या बाबतीतही असं घडलं. सुदैव असं कीदोघांनी ते फारसं मनावर घेतलं नाही. विशेषत: प्रदीपनं आपल्या कथित न्यूनत्वास दोन हात दूर ठेवलं. त्यामुळे त्याचं मजेतचाललं होतं. विनयचं अगदी असचं होतं असं नाही. त्याला दोघांमधली तुलना आवडायची नाही, हे सत्यचं होतं. पणश्रेष्ठत्वाचं एव्हरेष्ट शिखरं गाठल्याचा एक धुसर दागिना घालायला त्यास आवडायचं. पण यामुळे दोघांमध्ये काही वादझालाय, अबोला झालाय असं आतापावेतोतरी झालं नव्हतं. भावाभावाचं नातं सुदृढ होतं. बरेचदा ते मित्रत्वातही रुपांतरव्हायचं. मात्र ते दोघे राम लक्ष्मणही नव्हते नि विरु-जयही नव्हते. याची दोघांना नीट जाणीव होती. कदाचित त्यामुळेही दोघांचंउत्तम पटायचं. ते इतरांना आदर्शही वाटायचं. कुटुंबीयांसाठी भावांमधलं प्रेम कौतुकाची बाब ठरायची. सारं काही असं स्वच्छ, नितळ आणि लयित चालेललं असताना विनयचं डिप्रेशनमध्ये जाणं सर्वांसाठीच क्लेशदायक ठरलं.
त्याचं असं झालं, काही दिवसांपूर्वी प्रदीपला सुटी होती म्हणून विनय त्याला घेऊन कंपनित गेला. कंपनीनं नव्यानव्या गृहनिर्माण प्रकल्पांना गती दिल्यानं कार्यालयाचं वातावरण चैतन्यदायी होतं. चकचकित अशा त्या कार्पोरेटऑफिसमध्ये जाण्याची प्रदीपची पहिलीच वेळ. एका नामांकित बिल्डिंग कन्स्ट्रक्शन कंपनीचं ते सातव्या मजल्यावरचंऑफिस भूरळ घालणारं होतं.
विनय एका नव्या प्रकल्पावर साईट अभियंता म्हणून कार्यरत होता. ऑफिसमध्ये विनयने प्रदीपची ओळख बॉसशीकरुन दिली. काय करतो हा, असा सहज आणि अगदीच नियमित स्वरुपाचा प्रश्न त्यांनी विचारला. डिझायनिंग, जाहिराती, संहिता लेखन करतो असं विनयनं त्यांना सांगितलं. या सांगण्यात सहजता नव्हती. ते अव्यक्त भाव बॉसने टिपले नि प्रदीपनेसुध्दा. बॉसला ते जाणवलं असावं. ते बळे बळे हसून म्हणाले, क्या बात है. म्हणजे तुम्ही छान विचार करत असणार. मग असंकरा ना, आमच्या या नव्या गृहनिर्माण प्रकल्पासाठी सुंदरसं नाव सुचवा की.
हे काय भलतच. असं विनयच्या मनी आलं. तो तसं बोलणार तोच बॉसनं दोघांना बसायला सांगितलं. कॉफीमागितली. कॉफी येईपर्यंत बॉस नव्या प्रकल्पाबद्दल बोलत राहिले. हा नवा प्रकल्प शहराच्या मध्यवर्ती भागात आणि उच्चआर्थिक श्रेणीत येणाऱ्या लक्ष्मीपुत्रांसाठीच होता. यातील लक्झरी घरं हटके होती. युरोपयीन शैलीतील. ग्राहकाला हवी तशीबांधून मिळणारी. पण हे त्यांच्यापर्यंत पोहचवायचं कसं, हा कंपनीस प्रश्न पडला होता. जाहिराती तर कंपनी करणारच होती. त्यासाठी मोठं बजेट निश्चित होतं. वेगवेगळ्या जाहिरात कंपन्यांशी चर्चा सुरु होती. प्रेझेंटेशन होत होती. पण बॉसला ते काहीपसंत पडत नव्हतं. या एक्सक्ल्युजीव घरांचं नेमकं वैशिष्ट सांगणारी थिम त्यांना अद्यापावेतो मिळत नव्हती. त्यामुळेत्यांच्याकडे येणाऱ्या अनेकांशी ते याबाबत बोलत. त्यांना बोलते करत. एखादी सुंदर आणि अद्वितीय कल्पना कुणासही सुचूशकतं यावर त्यांचा विश्वास होता.
या भव्य प्रकल्पासाठी त्यांना स्वयंस्पष्ट नाव यासाठी हवं होतं की, उच्च श्रेणीतील ग्राहक त्याच्याशी थेट कनेक्टव्हावेत. तो एक राजमार्ग ठरावा. हे ग्राहक आधुनिक जीवनशैलीला अंगिकारणारे, सतत व्यावसायिक आणि इतर कारणांनीजगभर फिरणारे, व्यक्तिगत आवडनिवडीच्या नाविन्यपूर्ण कंफर्ट झोनची स्वंयस्पष्ट कल्पना असलेले असतात. पैसा हात्यांच्यासाठी मुद्दा नसतोच मुळी. त्यांना हवं असतं त्यांच्या श्रेष्ठत्वाला अधिक उंचिवर नेणारं आणि प्रतिष्ठेचा इंडेक्स वाढवणारंकाहीही. ते मग डिझायनर्स कारपासून ते कपड्यापर्यंत आणि डिझयनर्स बुटांपासून ते लक्झरी
घरापर्यंत. फक्त ते अशा बाबींशी प्रभावीरीत्या कनेक्ट होणं हाच पहिला टप्पा असतो त्यांना आकर्षून घेण्याचा. बॉसलात्याचसाठी हवं होतं या प्रकल्पासाठी असं एखादं अद्भूत नाव.
प्रदीपला त्यांनी जेव्हा हे सांगितलं तेव्हा विनयला हसावं की रडावं हे कळेना. प्रदीप हा त्याच्या मते अगदीच किरकोळडिझानर होता. जाहिरात, संहिता लेखनात त्याचं करिअर बाळबोध होतं. अशा नवख्या आणि मार्केटमध्ये कसलीही व्हॅल्यूनसलेल्या व्यक्तिस बॉसने सहज म्हणून कां होईना कंपनीच्या सर्वात प्रतिष्ठित प्रकल्पासाठी नाव विचारावं हे विनयच्या पचनीपडलं नाही. त्याने तसं सांगण्याचा प्रयत्न केला. कुणाची व्हॅल्यू किती यापेक्षा तो किती व्हॅल्यू ॲड करु शकतो हे महत्चाचं,असं बॉस म्हणाले. विनय ओशाळला.
बॉस आपल्याशी थेट बोलल्याचं विनयला आवडलं नसल्याचं प्रदीपच्या लक्षात आलं. पण एक संधी अगदीचअनपेक्षितरीत्या आपल्या दारात आल्याचं हेही त्याच्या लक्षात आलं.
बॉसला हवं होतं एक अफलातून नाव. ते तसं द्यायला काय हरकत आहे, त्याने स्वत:ला प्रश्न केला. त्याने युरोपिअनलेखक बरेच वाचले होते. डिझायनिंग आणि जाहिराताच्या क्षेत्रात संकल्पक म्हणून तो हळूहळू पुढे सरकत होता. त्याचा स्तरप्राथमिक होता किंवा अगदी किंडर गार्डनस्तराचाही असू शकेल. पण संकल्पना आणि संकल्पकांचं महत्व तो जाणून होता. त्याचा त्याने अभ्यासही केला होता. बॉस जेव्हा त्याच्या समोर नव्या युरोपिअन स्टाइलच्या लक्झरी घरांचं वर्णन करत होते, त्यासाठी एक अफलातून नाव हवं आहे हे सांगत होते तेव्हाच त्याच्यातील संकल्पक जागा होऊन विविध नावं धुंडाळायलालागला होता. असं शोधनं सुरु असताना त्याला एक नाव सुचलं ते होतं, ला व्हिदा (la vida). स्पॅनिश नाव. कुठल्या तरीकादंबरी वा लेखात वाचलेलं. त्याचा अर्थ होता, लिव्ह लाइफ. हा शब्द आणि त्याचा अर्थ बॉसला त्याने भितभितच
सांगितला. एक क्षण बॉस त्याच्याकडे बघतच राहिले. पुढच्या क्षणी ताडकन उठून त्यांनी प्रदीपला मिठी मारली. एक्झ्याक्टली हेच आणि असच मला हवं होतं इतक्या दिवसांपासून. लिव्ह लाइफ..ला व्हिदा. नावात काय आहे असंशेक्सपिअर म्हणाले होते. पण नावातच सारं काही दडलेलं असतं. ला व्हिदा– लिव्ह लाइफ..या नावात कंपनीच्या या नव्याप्रोजक्टचं धवलं यश आणि लक्ष्मीची पावलं दडलेली आहेत. सुखदा अपार्टमेंट, साईशांती सोसायटी ,मॉर्डन अपार्टमेंट अशासारख्या नावांनी हा श्रीमंत ग्राहक कशाला कनेक्ट झाला असता. अशी नावं कंटाळवाणी, निरस ,अर्थहीन, दोन पावलं मागंनेणारीच असतात. पण ला व्हिदा– लिव्ह लाइफ हे कसं स्फटिकासारखं स्वच्छ नाव. असं बरच बॉस बोलले. त्यांच्याडोळ्यातून प्रदीपविषयी कौतुकाचं भावं ओसंडून वाहत होते. त्यांनी प्रदीपचं चार चारदा आभार माणले. व्हाय डोंच्यू वर्क फॉरअवर कंपनी. असं ते प्रदीपला निरोप देताना म्हणाले. हे इतकं अनपेक्षित होतं की त्या क्षणी काय उत्तर द्यावं हे प्रदीपला सुचलंनाही. विनयसाठी ते अविश्वनीय होतं. त्याच्यातील किंचितशा अंहकाराला डिवचारणं होतं. भावाला करिअरची वेगळी आणिमोठी संधी मिळतेय याचा त्याला आनंद झाला नाही. पण यास प्रदीपचा नाइलाज होता. विनयचा निरोप घेऊन प्रदीपघराकडे निघाला.
घरी पोहचत नाही तोच त्याचा मोबाइल वाजला. बॉसने त्याला परत बोलावलं होतं. प्रदीपसाठी हे मोठं आश्चर्य होतं. त्याने विनयला संपर्क साधला. तुझं तू ठरवं, असं कष्टानं तो उत्तरला. भावाला काहीही आवडलेलं नाही हे प्रदीपच्या लक्षातआलच होतं. जावं की नाही, या प्रश्नाच्या द्वैतात सापडण्याआधी त्याने बाइक फिरवली आणि तो कंपनीत पोहचला.
विनयच्या केबिनमध्ये डोकावून त्याला हाय करुन तो बॉसला भेटायला त्यांच्या केबिनकडे निघाला. असं काही करुनकोस, हे शब्द प्रदीपच्या तोंडी येता येता राहिले. प्रदीपने आपण आल्याची वर्दी बॉसकडे दिली. त्याला बॉसने लगेचबोलावून घेतले. त्याच्या हाती पन्नास हजार रुपयांचा धनादेश ठेवला आणि एक पत्रही दिले.
ते उघडून प्रदीप वाचू लागला. संकल्पक अशा पदावर नियुक्तीचे ते पत्र होते. पॅकेज होतं 15 लाखाचं. शिवाय इतरपर्क्स आणि गाडी. हे सारं अदभूत होतं. चमत्कार होता. आता नाही म्हणणं शक्य नव्हतं. प्रदीपने बॉसला थँक्स म्हंटलं. त्यांचानिरोप घेतला. आता भावाला सांगायचं कसं, त्याची काय प्रतिक्रिया येणार, याचा विचार करतच प्रदीप विनयच्या केबिनमध्येआला. त्याने बॉसने दिलेला धनादेश आणि ऑफर लेटर त्याला दाखवले. विनयला बळेबळे आनंदी झाल्याचं दाखवावंलागलं. काँग्रेज्यूलेशन, थँक्स, गळाभेट, पार्टी तो बनती है बॉस, हे सोपस्कार झाले. पण हे केवळ उपचार असल्याची जाणीवअसणारा सुज्ञपणा दोघांकडेही होता. भावाचा निरोप घेऊन प्रदीप घराकडे परतला.
त्यानंतर विनयचं कामात लक्ष लागेना. या कंपनीत लागून त्यास दोन वर्षे झाली होती. ज्युनिअर इंजिनरचे नावबदलून साईट इंजिनीअर एवढाच काय तो गेल्या दोन वर्षात फरक झाला होता. त्याचं पॅकेज सात-आठ लाखाच्या आसपासरेंगाळत होतं. खरं ते आजच्या काळात उत्तम होतं. त्याच्या बॅचमधील पाच सहाच मुलांना असं पॅकेज मिळालं होतं. बाकिचेसाडेतीन लाखात अडकले होते. प्रदीपचं तर ठराविक उत्पन्नच नव्हतं. हिशोब करायला गेलं तर ते दोन अडीच लाखाच्याआसपास थबकणारं होतं. अडीच लाख ते पंधरा लाखापर्यंतची उंच झेप केवळ एका चमत्कृतीपूर्ण कल्पनेमुळं घडू शकते ? अनबिलिएव्हबल. मग माझं इंजिनीअरिंगच शिक्षण. साडे–आठ सीजीपीए म्हणजे प्रथम श्रेणी, पहिल्याच प्रयत्नात नोकरीआणि उत्तम पॅकेज हे सारं काही अर्थहीन समजायचं काय ? विनयनं स्वत:लाच प्रश्न केला. हा प्रश्न त्याच्यासाठी अस्वस्थकरणारा होता. यात भावाबद्दलची असूया होती. शिवाय आतापर्यंत स्वत:च्या हुषारीचा जो गंड दृष्य-अदृष्यरीत्या बाळगलात्याची निरर्थकता सिध्द करणारी होती. करिअरचे ठोकताळे बांधून उंदिर दौडित सामील होण्यात तशी चूक काहीच नसते. पणउंदिर काही घोडा होऊ शकत नाही, हे सत्यतर स्वीकारायला लागेल. उंदिर दौडित प्रदीप
सामील झाला नाही हा त्याचा सूज्ञपणा की मी प्रवाहात गेलो तो मूर्खपणा.. विनयनं स्वत:लाच पुन्हा प्रश्न केला.
अशा प्रश्नांच्या मालिकेत विनय हरवून बसला आहे. त्याची उत्तरं त्यास मिळतही आहेत, पण त्याचे समाधान मात्रहोत नाहीय. या असमाधानानं त्यास डिप्रेशनमध्ये कधी अलगद ढकलून दिलय हे त्यालाही कळू शकलेलं नाही..
सुरेश वांदिले