उद्योजक व्हा…उद्योग चालवा

(१)

आपल्या देशातील एमबीए अभ्यासक्रमांमधून एखादा उद्योग चालवण्यासाठी सक्षम व्यवस्थापकांची निर्मिती व्हावी, हे अपेक्षित असते. हा अभ्यासक्रम केल्यावर १० ते १५ टक्के विद्यार्थी पुढे उद्योजक बनतात. मात्र, “पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा इन आंत्रप्रिन्युरशीप मॅनेजमेंट (पीजीडीएम आंत्रप्रिन्युरशीप)” हा अभ्यासक्रम केवळ उद्योजक निर्मितीला चालना मिळावी ,या ठोस उद्देशाने सुरु करण्यात आला.

हा अभ्यासक्रम, आंत्रप्रिन्युरशीप डेव्हलपमेंट इंस्टिट्यूट ऑफ इंडिया, या संस्थेने सुरु केला. १९९८ साली या अभ्यासक्रमाची सुरुवात करण्यात आली. दोन वर्षे कालावधीच्या या अभ्यासक्रमाला अखिल भारतीय तंत्रशिक्षण मंडळाने मान्यता प्रदान केली आहे.

विद्यार्थ्यांमध्ये उद्योजकतेचे बीज रोवणे, त्यादृष्टिने त्यांना विचार करण्यासाठी प्रवृत्त करणे आणि त्यासाठी सैध्दांतिक व  प्रात्यक्षिक ज्ञान पक्के करण्याचे कार्य या अभ्यासक्रमाव्दारे केले जाते. उद्याजेकतेच्या नावीन्यपूर्ण कल्पना विकसित करण्यासाठी हा अभ्यासक्रम उपयुक्त ठरतो.

संस्थेच्या परिसरात, “स्टार्टअप इनक्युबेशन सेंटर”ची स्थापना करण्यात आलीय आहे. या केंद्राव्दारे स्टार्टअप्सना, नव्या उद्योगीय सर्जनशील संकल्पनांची निर्मिती, त्यांचा विकास, प्रत्यक्ष कार्यान्वयनासाठी प्रोत्साहन दिले जाते आणि मार्गदर्शन केले जाते.

आंत्रप्रिन्युरशीप डेव्हलपमेंट ऑफ इंडिया या संस्थेची स्थापना १९८३ साली करण्यात आली. या संस्थेच्या स्थापनेसाठी स्टेट बँक ऑफ इंडिया, आयडीबीआय, आएएफसीआय लिमिटेड, आयसीआयसीआय  बँक या संस्थांनी आणि गुजरात सरकारने सहकार्य केले.

स्पेशलायझेशन

या अभ्यासक्रमात पुढील ३ स्पेशलायझेशनची सुविधा आहे.

(१) न्यू एंटरप्राइज क्रिएशन- या स्पेशलायझेशनचा मुळ उद्देश विद्यार्थ्यांना नव्या कल्पनांचा आराखडा विकसित करण्यासाठी साहाय्य करणे हा आहे. या आराखड्यानुसार उद्योग/व्यवसायाची स्थापना, त्याचे संनियंत्रण, विकास आणि व्यवस्थापन या बाबिंचा यात समावेश करण्यात आलाय.

(२) फॅमिली बिझिनेस मॅनेजमेंट- कौटुंबिक उद्योगाचा शास्वत विकास करण्यासाठीचे तंत्र आणि कौशल्य या स्पेशलायझेशनमध्ये शिकवले जाते. सध्याच्या अत्यंत स्पर्धेच्या काळात कुटुंबाचा उद्योग हा सतत वर्धिष्णू  होणं गरजेचे असते. यासाठी नावीन्यपूर्ण संकल्पनांचा वापर करुन ज्ञान प्रदान केले जाते. हा अभ्यासक्रम पूर्ण केलेल्या  विद्यार्थ्यांकडे त्याच्या व्यवसाय विकासाचा किंवा नव्या व्यवसायाचा पाच वर्षाचा नियोजन आराखडा तयार असतो.

(३) सोशल आंत्रप्रिन्युरशीप- शास्वत विकासासाठी नव्या संकल्पनांचा विकास आणि विस्तार करण्याचे तंत्र या अभ्यासक्रमात शिकवले जाते. सामाजिक उद्योजकतेला नवी दिशा देण्यासाठी हे स्पेशलायझेशन उपयुक्त ठरते.

(२) इनोव्हेशन, आंत्रप्रिन्युरशीप ॲण्ड व्हेंच्युर डेव्हलपमेंट मॅनेजमेंट- 

या संस्थेने या विषयातील पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा अभ्यासक्रम सुरु केला आहे. या अभ्यासक्रमात तंत्रज्ञान आधारित नावीनपूर्ण संकल्पनांच्या विकासाला प्राधान्य दिले जाते. नेतृत्व कौशल्य, वित्तीय कौशल्य आणि स्पर्धात्मक युगातील स्मार्ट व्युहनीती आखण्याचे कौशल्य अशा बाबींचे प्रशिक्षण दिले जाते. उद्योजक आणि जागतिक तज्ज्ञांसोबत सातत्यपूर्ण चर्चेची संधी उपलब्ध करुन दिली जाते.

प्रवेश प्रक्रिया

दोन्ही अभ्यासक्रमांना कोणत्याही विद्याशाखेतील विद्यार्थ्यांना प्रवेश मिळू शकतो. प्रवेशासाठी कॉमन ॲडमिशन टेस्ट (कॅट), कॉमन मॅनेजमेंट ॲडमिशन टेस्ट (सी-मॅट), झेवियर ॲडमिशन टेस्ट (झॅट), मॅनेजमेंट ॲप्टिट्यूड टेस्ट (मॅट) यापैकी कोणत्याही एका परीक्षेतील गुण प्रारंभिक चाळणीसाठी ग्राह्य धरले जातात. पदवी परीक्षेत खुल्या संवर्गातील विद्यार्थ्याला किमान ५० टक्के आणि राखीव संवर्गातील विद्यार्थ्याला ४५ टक्के गुण मिळायला हवेत.

(३) ऑनलाइन पीजीडीएम आंत्रप्रिन्युरशीप-

हा अभ्यासक्रम ऑनलाइन करण्याची सुविधा उपलब्ध करुन दिली आहे. अर्हता- पदवी परीक्षेत खुल्या संवर्गातील विद्यार्थ्याला किमान ५० टक्के आणि राखीव संवर्गातील विद्यार्थ्याला ४५ टक्के गुण मिळायला हवेत.

या अभ्यासक्रमाच्या प्रवेशासाठी विद्यार्थ्यांना ऑनलाइन अर्ज करावा लागतो. सोबत, “हा अभ्यासक्रम कां करावयाचा आहे?”, याविषयी थोडक्यात माहिती (स्टटमेंट ऑफ परपोज) जोडवा लागतो. अर्ज केलेल्या उमेदवारांची मुलाखत घेतली जाते आणि त्यानंतर प्रवेश दिला जातो.

संपर्क- आंत्रप्रिन्युरशीप डेव्हलपमेंट ऑफ इंडिया, पोस्ट ऑफिस भाट- BHAT,-३८२४२८, गांधीनगर, गुजरात, दूरध्वनी-०७९-६९१०४९००, ईमेल- info@ediindia.org, संकेतस्थळ-www.ediindia.org

०००

(२)

इंडियन इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट इंदौर,

या संस्थेने “पोस्‍ट ग्रॅज्युएट सर्टिफिकेट कोर्स इन फॅंमिली बिझिनेस ॲण्ड आंत्रप्रिन्युरशीप”, हा अभ्यासक्रम यंदाच्या शैक्षणिक वर्षापासून सुरु केला आहे.

कॉन्फडेरेशन ऑफ इंडियन इंडस्ट्री (सीआयआय) संस्थेच्या एका अहवालानुसार पुढील १५ वर्षात कुटुंबामार्फत नियंत्रित होणाऱ्या ४० टक्के मोठ्या उद्योगांचे हस्तांतरण हे त्याच्या संस्थापकांकडून दुसऱ्या पिढीकडे होईल. यापैकी ३५ टक्के तिसरी किंवा चौथी पिढी असेल. या मोठ्या उद्योगांनी बहुतेक विकसित आणि विकसनशील देशाच्या सकल राष्ट्रीय उत्पादनात ६० ते ७० टक्के इतका वाटा उचलला आहे. भारतात प्रत्येक लहान उद्योग हा कुटुंबामार्फत चालवला जात असल्याने हा वाटा अधिक राहू शकतो. भारतातील बहुतेक मोठ्या कंपन्या या प्रारंभी कुटुंबामार्फतच चालवल्या जात. त्यानंतर व्यावसायिक व्यवस्थापन कौशल्याने चालवण्यात येऊ लागल्या. तथापि या कंपन्यांमध्ये कुंटुबांचा हिस्सा सर्वाधिक असल्याचे दिसून येते. यामध्ये अंबाणी, अदाणी, बजाज, बिर्ला, गोदरेज, गोयंका, हिंदुजा, टाटा आदी कुटुंबांचा ठळकपणे उल्लेख करावा लागेल.

बहुतेक कुटुंबाधारित उद्योगांमध्ये व्यवस्थापकीय आव्हाने दिसून येतात. जुन्या पिढीचा विचार, कल व नव्या पिढीचा विचार, कल आणि आकांक्षा यात मूलभूत फरक असल्याचे दिसून येते. त्यामुळे नव्या पिढीचा उद्योगात प्रवेश झाल्यावर कुटुंब आणि व्यवसाय एकत्र राखण्यासाठी बऱ्याच आव्हानांचा सामना करावा लागतो. काही कुटुंबं एकत्र राहण्यासाठी व्यवसायाचा बळी देतात तर काही कुटुंबाचा. तिसऱ्या पिढीपर्यंत केवळ १३ टक्के कुटुंबाधारित व्यवसाय टिकल्याचे दिसून येते. त्यानंतर तर हे प्रमाण केवळ चार टक्के आहे. पिढीतील या संघर्षामुळे एक तृतियांश कुटुंबाचे विघटन झाल्याचं दिसून येतं. मात्र ज्या कुटुंबात मूल्यांची जपणूक आणि वडीलधाऱ्यांचा आदर यामध्ये सांमजस्य आणि समन्वय साधला जातो ती व्यावसायिक घराणी नव्या काळातही यशस्वी होताना दिसतात.

भारतातील कुटुंबाधारित उद्योग/व्यवसाय हे भारतीय अर्थव्यवस्थेचा कणा असल्याने त्यांचा कार्यकाळ हा वाढता ठेवणे गरजेचे आहे. या सर्व बाबींचा समावेश या अभ्यासक्रमात करण्यात आला आहे.

अभ्‍यासक्रमाचे स्वरुप

(१) हा अभ्यासक्रम एक वर्षाचा आहे. (२) ऑनलाइन पध्दतीने करता येतो. (३) ऑनलाइन १२४ सेशन घेतले जातील. (४) प्रत्येकी १२ याप्रमाणे ३६ सेशन किंवा वर्ग हे ऑफलाइन म्हणजे प्रत्यक्ष संस्थेत जाऊन करावे लागतील. (५) हे १२ वर्ग साधारणत: ३ दिवसांमध्ये पूर्ण केले जातील. ते अभ्यासक्रमाकच्या प्रारंभी, मध्यात आणि शेवटी घेतले जातील. (६) अभ्यासक्रमाचा प्रारंभ जून महिन्यात होईल.

काय शिकाल?

या अभ्यासक्रमात पुढील विषय घटकांचा समावेश करण्यात आला आहे- (१) आंत्रप्रिन्युरशीप इन न्यू एज, (२) मॅनेजरिअल अकाउंटिंग ॲण्ड फायनांस, (३) व्हेंच्युर फायनांसिंग, (४) टॅक्सेशन, (५)  प्रॉडक्ट मॅनेजमेंट फॉर आंत्रप्रिन्युर, (६) बिझिनेस स्ट्रेटेजी, (७) पिपल मॅनेजमेंट ॲण्ड लिडरशीप, (८) ड्रायव्हिंग एक्सलंस  इन ऑपरेशन ॲण्ड एक्झिक्युशन, (९) ॲडव्हान्स्ड एक्सेल ॲण्ड ॲनॅलिटिकल टूल फॉर डिसिजन मेकिंग ॲण्ड ग्रोथ, (१०) बिझिनेस मॉडेल, (११) बिझिनेस ॲण्ड कंपनी लॉ, (१२) डिझायनिंग ॲण्ड युझिंग आयटी सिस्टिम्स, (१३) बिझिनेस ॲण्ड लिडरशीप कम्युनिकेशन.

अभ्यासक्रम यशस्वीपणे पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांना आयआयएम इंदौरचे, प्रमाणपत्र एका समारंभात प्रदान केले जाते.

अर्हता- ५० टक्के गुणांसह कोणत्याही विषयातील पदवी ‍किंवा पदव्युत्तर पदवी किंवा १२ वीनंतर तीन वर्षाची पदविका व किमान दोन वर्षाचा अनुभव.

संपर्क https://www.iimidr.ac.in/executive-programmes/long-duration-online-programmes/post-graduate-certificate-programme-in-family-business-management- cp-fbme-batch-01/entrepreneurship-pg

०००

(३)

नर्सी मोन्जी इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट सायंस युनिर्व्हसिटी-

 या संस्थेत, इंटिग्रेटेड एमबीए इन आंत्रप्रिन्युरशीप ॲण्ड फॅमिली बिझिनेस हा अभ्यासक्रम करता येतो. अर्हता- ५० टक्के गुणांसह कोणत्याही शाखेतील १२ वी उत्तीर्ण. प्रवेशासाठी मुलाखत घेतली जाते. यामध्ये उमेदवाराचे संवाद कौशल्य, कौटुंबिक उद्योगाविषयी त्‍याचा दृष्टिकोन, व्यवसाय उद्योगाविषयी सर्वसाधारण माहिती, विचारातील सातत्य, आदी बाबी तपासल्या जातात. तीन वर्षानंतर या अभ्यासक्रमातून बाहेर पडण्याची सुविधा आहे. अशा विद्यार्थ्यांना, बीबीए ही पदवी दिली जाते.

संपर्क- https://familybusiness.nmims.edu/programs/integrated-mba-family-business/