“बिझिनेस गुरु” कसे व्हाल?

सध्या एमबीए प्रवेशासाठीची गर्दी बरीच वाढलेली दिसते. या अभ्यासक्रमाला प्रवेश मिळाला की चांगली नोकरी पक्की, अशी धारणा बहुसंख्य विद्यार्थ्यांमध्ये आढळते. हे बऱ्याच अंशी सत्य असलं तरी ते अर्धसत्य आहे. कारण, “एमबीए अभ्यासक्रमाला प्रवेश मिळणं” आणि “एमबीए प्रवेशाला गुणवत्तापूर्ण आणि दर्जेदार शिक्षण संस्थेत मिळणं”, या दोन वेगवेगळया गोष्टी आहेत. यापैकी दुसरी गोष्टी ज्या विद्यार्थ्याच्या बाबतीत घडत असेल, त्याने रोजगार संधीबाबाबत निश्चिंत व्हायला हरकत नाही.

मात्र, यात एक मेख आहे, ती म्हणजे गुणवत्तापूर्ण आणि दर्जेदार शिक्षण संस्थेत प्रवेश मिळालेल्या सगळयांनाच मनाजोगते वार्षिक पॅकेज मिळेल, हे संभवत नाही. याचं कारण प्लेसमेंटसाठी येणाऱ्या कंपन्या किंवा कार्पोरेट्स या, संबंधित उमेदवार आपल्या संस्थेत काम करण्यासाठी पात्र आहे का? हे बघण्यासाठी कसून वेगवेगळया चाचण्या घेतात, यामध्ये संवाद कौशल्य, सादरीकरणाचं कौशल्य, वेगळा विचार करण्याचं कौशल्य, समूह चर्चेतलं कौशल्य, समूह कृतीतील कौशल्य, नेतृत्व गुण, तर्कसुसंगत विचार करण्याचं कौशल्य, सामाजिक आणि आर्थिक भान अशा अनेक बाबींचा यात समावेश असतो. त्यामुळे अशा दर्जेदार संस्थेत प्रवेश मिळाल्यानंतर प्रत्येक विद्यार्थ्याला सतत स्वत:ला अपडेट करत राहावं लागतं.

प्रवेश प्रक्रिया

देशातील विविध शैक्षणिक संस्थेतील एमबीए प्रवेशासाठी पुढील काही परीक्षा महत्वाच्या आहेत-

(१) कॉमन एन्ट्रन्स टेस्ट किंवा कॅट – ही परीक्षा इंडियन इंस्टिट्‌यूट ऑफ मॅनेजमेंट (आयआयएम) मधील प्रवेशासाठी घेतली जाते. साधारणत: डिसेंबर महिन्यातच या परीक्षेचे सोपस्कार पार पडतात. सर्व आयआयएमसोबत देशातील काही खाजगी व शासकीय संस्थाही कॅटचे गुण प्रारंभिक चाळणीसाठी ग्राह्य धरतात. यामध्ये मुंबईतील एस.पी.जैन इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट, काही आयआयटी व एनआयटी (नॅशनल इंस्टिटयूट ऑफ टेक्नॉलॉजी), आयआयआयटी (इंडियन इंस्टिटयूट ऑफ इन्फर्मेशन टेक्नॉलॉजी) मधील बिझिनेस स्कूल, इंडियन इंस्टिट्यूट ऑफ सायंस- बेंगळुरूमधील बिझिनेस स्कूल यांचा ठळकपणे उल्लेख करावा लागेल.

संपर्क-  https://iimcat.ac.in

(२) कॉमन मॅनेजमेंट ॲडमिशन टेस्ट (सीमॅट)- भारत सरकारच्या उच्च शिक्षण विभागासाठी नॅशनल टेस्टिंग एजंसीमार्फत ही परीक्षा घेतली जाते. अखिल भारतीय तंत्रशिक्षण मंडळाला संलग्न असणाऱ्या संस्था, सीमॅटमधील गुणांचा आधार प्रवेशासाठी घेतात. जमनालाल बजाज इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट, सिडनेहॅम इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट ॲण्ड रिसर्च या सारख्या महाराष्ट्रातील बऱ्याच शासकीय आणि खाजगी संस्था सुध्दा या परीक्षेचे गुण प्रारंभिक चाळणीसाठी ग्राह्य धरतात.

संपर्क- https://cmat.nta.nic.in

(३) झेव्हिअर ॲप्टिट्यूड टेस्ट (झॅट) – झेव्हिअर इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट- जमशेदपूर/ भूवनेश्वर, या संस्थेच्या, पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा इन बिझिनेस मॅनेजमेंटच्या अभ्यासक्रमाच्या प्रवेशासाठी ही परीक्षा घेतली जाते. व्यवस्थापन शिक्षण  देणाऱ्या संस्थांमध्ये कायम पहिल्या दहा ते पंधरा क्रमांकात येणारी ही संस्था आहे. या परीक्षेचे गुण देशातील १०० च्या आसपास बिझिनेस स्कूल प्रवेशासाठी ग्राह्य धरतात.

संपर्क- https://xatonline.in/

(४) सिम्बॉयसीस नॅशनल ॲप्टिट्यूड टेस्ट (स्नॅप) – या परीक्षेव्दारे सिम्बॉयसीस युनिव्हर्सिटीअंतर्गत येणाऱ्या १६ बिझिनेस स्कूलमध्ये प्रवेश दिला जातो. यामध्ये सर्वोच्च पंचेवीस मध्ये येणाऱ्या सिम्बॉयसीस इंस्टिट्यूट ऑफ बिझिनेस मॅनेजमेंट (एसआयबीएम) आणि सिम्बॉयसीस सेंटर  ऑफ मॅनेजमेंट ॲण्ड ह्युमन रिसोर्स डेव्हलपमेंट (एससीएमएचआरडी) या संस्थांचा समावेश आहे. संपर्क- https://www.snaptest.org

(५) नर्सी मोन्जी मॅनेजमेंट ॲप्टिट्यूड टेस्ट (एनमॅट)- नर्सी मोन्जी इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट सायंस या संस्थेतील एमबीए अभ्यासक्रमाच्या प्रवेशासाठी ही परीक्षा घेतली जाते. या परीक्षेतील गुण ४० पेक्षा अधिक संस्था प्रवेशासाठी ग्राह्य धरतात. या परीक्षेचे सर्वात महत्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे ही परीक्षा संस्थेमार्फत निर्धारित ७५ दिवसांच्या कालावधीत, १५-१५ दिवसांच्या अंतराने तीन वेळा देता येते. शिवाय ही परीक्षा घरुन अथवा विद्यार्थ्यांच्या सोयीनुसार कुठूनही देण्याची सुविधा आहे. तीन प्रयत्नांपैकी ज्या प्रयत्नांमध्ये सर्वोत्कृष्ट कामगिरी झाली असेल, ते गुण प्रवेशासाठी ग्राह्य धरले जातात.

संपर्क-https://www.mba.com/exams/nmat

(६) मॅनेजमेंट ॲप्टिट्यूड टेस्ट (मॅट) – या परीक्षेतील गुण देशातील ६०० च्या आसपास बिझिनेस स्कूल प्रारंभिक चाळणीसाठी ग्राह्य धरतात. २००३ सालापासून या परीक्षेला भारत सरकारच्या शिक्षण विभागाने, “राष्ट्रीय स्तरावरील व्यवस्थापन अभ्यासक्रम प्रवेश परीक्षा”, म्हणून मान्यता प्रदान केली आहे. ही परीक्षा घरुन ऑनलाइन पध्दतीने देण्याचीही सुविधा आहे. परीक्षा केंद्रावर ऑफलाइन आणि ऑनलाइन अशा दोन्ही पध्दतीनेसुध्दा देण्याची सुविधा आहे.

संपर्क- https://mat.aima.in/

(७) एमएच-सीइटी-एमबीए/एमएमएस- महाराष्ट्र शासनाच्या, राज्य सामान्य प्रवेश परीक्षा कक्ष (स्टेट कॉमन एन्ट्रन्स टेस्ट सेल) मार्फत ही परीक्षा घेतली जाते. राज्यातील शासकीय, विद्यापीठातील बिझिनेस स्कूल आणि मान्यता प्राप्त खाजगी बिझिनेस स्कूलमध्ये या परीक्षेतील गुणांच्या आधारावर प्रवेश दिला जातो. हा प्रवेश कॉमन ॲडमिशन प्रोसेस (सामायिक प्रवेश प्रकिया) राबवली जाते. गुणवत्ता यादीतील क्रमांक आणि विद्यार्थ्याने दिलेला पर्याय लक्षात घेऊन प्रवेश निश्चिती होते. गुणवत्ता यादितील पहिल्या ३०० ते ४०० विद्यार्थ्यांना पहिल्या दहा क्रमांकातील बिझिनेस स्कूलमध्ये प्रवेश मिळण्याची शक्यता असते.

(८) ग्रॅज्युएट मॅनेजमेंट ॲडमिशन टेस्ट (जीमॅट)- ही आंतरराष्ट्रीय स्वरुपाची परीक्षा असून जगातील ७००० च्या आसपास बिझिनेस स्कूल या परीक्षेतील गुण ग्राह्य धरतात. यामध्ये भारतातील, एसपीजैन इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट सायंस, इंडियन स्कूल ऑफ बिझिनेस या सारख्या महत्वाच्या संस्थांचा समावेश आहे.

संपर्क-https://www.mba.com/exams/gmat-exam

परीक्षा पध्दती

या सर्व परीक्षांची पेपरपध्दती जवळपास सारखी असते. पेपर बहुपर्यायी वस्तुनिष्ठ पध्दतीचा (ऑब्जेक्टिव्ह मल्टिपल क्वेश्चन) असतो. यामध्ये तार्किक कौशल्य, संख्यात्मक कौशल्य, भाषिक कौशल्य, दिलेल्या माहिती (डाटा) वरुन विश्लेषण करण्याचे कौशल्य, अशा पध्दतीचे प्रश्न विचारले जातात. काही परीक्षांमध्ये निगेटिव्ह गुणांकन असते तर काहींमध्ये ते नसते. काही परीक्षांमधील प्रत्येक सेक्शनमध्ये उत्तीर्ण होण्यासाठी विशिष्ट गुण मिळवावे लागतात. शिवाय निर्धारित केलेले एकूण किमान गुणही मिळवावे लागतात. त्यामुळे सर्वच सेक्शनमध्ये चांगले गुण मिळणे आवश्यक ठरते. त्यामुळे एकूण किमान गुण खूप असतील आणि एखाद्या विभागात उत्तीर्ण होण्यासाठी आवश्यक असणारे गुणांपेक्षा  कमी असल्यास मुलाखतीसारख्या पुढच्या टप्प्यासाठी निवड केली जात नाही.

साधारणत: डिसेंबर महिन्यापासून या परीक्षा एकापेक्षा घेतल्या जातात. या परीक्षांचे वेळापत्रक एकमेकांना छेद देणारे नसतात. त्यामुळे ज्या विद्यार्थ्यांना शक्य असेल, त्यांनी एकापेक्षा अधिक परीक्षा देण्याचा विचार करायला हवा. त्याचा उपयोग कोणत्या ना कोणत्या चांगल्या संस्थेच्या प्रवेशासाठी होऊ शकतो.

महाराष्ट्रातील महत्वाच्या संस्था

 महाराष्ट्रामध्ये पुढील संस्थांनी गेल्या काही वर्षांपासून अध्यापन, भविष्याचा वेध, सुशासन, प्लेसमेंट याबाबत  उत्तम कामिगिरी नोंदवली आहे-

(१) शैलेश जे मेहता स्कूल ऑफ मॅनेजमेंट, आयआयटी- मुंबई,

(२) इंडियन इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट – नागपूर, (३) जमनालाल बजाज इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट स्टडीज- मुंबई, (४) इंडियन इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट- मुंबई,

(५) एस.पी.जैन इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट- मुंबई, (६) नर्सी मोन्जी स्कूल ऑफ बिझिनेस मॅनेजमेंट- मुंबई, (७) सिडनेहॅम इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट स्टडीज- मुंबई,

(८) सिम्बॉयसीस इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट-पुणे, (९) सिम्बॉयसीस सेंटर फॉर  मॅनेजमेंट ॲण्ड ह्युमन रिसोर्स डेव्हलपमेंट- पुणे, (१०) डिपार्टमेंट ऑफ मॅनेजमेंट सायंस (पुणे विद्यापीठ), (१२) सिम्बॉयसीस इंस्टिट्यूट ऑफ इंटरनॅशनल बिझिनेस -पुणे, (१३) सिम्बॉयसीस इंस्टिट्यूट ऑफ डिजिटल ॲण्ड टेलेकॉम मॅनेजमेंट-पुणे, (१४) के.जे. सोमय्या इंस्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेंट मुंबई, (१५) वैकुंठ मेहता नॅशनल इंस्टिट्युट ऑफ कुऑपरेटिव्ह मॅनेजमेंट-पुणे, (१६) एल.एन. वेलिंगकर इंस्टिट्युट ऑफ मॅनेजमेंट डेव्हलपमेंट ॲण्ड रिसर्च- मुंबई, (१७) सिम्बॉयसीस स्कूल ऑफ बँकिंग ॲण्ड फायनांस -पुणे, (१८) एसआयईएस -मुंबई,

स्पेशलायझेशन

सर्वसामान्य व्यवस्थापन अभ्यासक्रम (जनरल मॅनेजमेंट) ला प्रवेश घेणाऱ्यांची संख्या सर्वाधिक  असते. कालानुरुप काही संस्थांनी स्पेशलाइज्ड एमबीए अभ्यासक्रम सुरु केले आहेत.  हे अभ्यासक्रम केलेल्या उमदेवारांची मागणी मार्केटमध्ये वाढत चालल्याचं दिसून येते. या अभ्यासक्रमांमध्ये एमबीए इन (‍१) डिजिटल मार्केटिंग,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         (३) बिझिनेस ॲनॅलिटिक्स, (४) डाटा सायंस,   यांचा ठळकपणे उल्लेख करावा लागेल.

सुरेश वांदिले