दुपार झाली तरी रॉबिन्सन आपल्या भेटीस कां आला नाही? याचं मार्गारेट मावशीला आश्चर्य वाटलं. आज तिने मामासाठी पापलेटचा एक तुकडा बाजूला काढून ठेवला होता. त्याची वाट बघून बघून कंटाळलेल्या मावशीने तो तुकडा खाण्यासाठी तोंड उघडलं, तोच मामा धापा टाकत तिच्यासमोर उभा ठाकला. त्याला श्वास घेणंही अवघड जात होतं. कुणाच्या तरी तावडीतून तो सुटल्यासारखा वाटत होता.
मावशीने पापलेटचा तुकडा बाजूला ढकलला नि मामाच्या डोक्यावर उजवा पंजा ठेवून त्याला कुरवाळत म्हणाली,
“माम्या, तुला इतकं घाबरायला काय झालं? मलासुध्दा तू कधी इतका घाबरत नाहीस.”
” अगं अगं मावशे…काय तुला सांगशे, भुगा भुता भिताशे…मँऊ फँऊ नकोशे”, अशी मामाची उत्तरादाखल बडबड सुरु झाली. मावशीने त्याचा कानाला कडकडून चावा घेतला. मामा, ओय ओय ओय, करत ओरडू लागला.
“मावशेटले, तू माझा जीव घेणार की काय?”
“रॉबेटल्या, ते काय, मी कधीही करु शकते. पण आता तू भूत पाठिमागे लागल्यासारखा कां बडबडतोस? तुझं, तुला तरी कळलय का, तू आता जे काही बरळलास ते?”
“काय सांगते मावशे, मी बरळत होतो?”
“मी खोटी बोलतेय असं वाटतं का रॉब्या तुला?”
“सॉरी मावशे, मला तसं म्हणायचं नाही…”
“रॉबेटल्या, तुला झालं तरी काय एव्हढं घाबरायला?”
“मावशे, मी कशामुळे घाबरलो ते दाखवतो तुला, म्हणजे मग तुला कळेल सारं.”असं बोलून रॉबिन्सने मार्गामावशीला थोड्या दूर एके ठिकाणी नेलं. ते एक पडकं घर होतं. तिथे एक कोळी होता. मामाने तिकडे मावशीचं लक्षं वेधलं.
“अरे, हा तर छटाकभर कोळी, याला तू घाबरलास, भित्रुटल्या.” मावशी मामाकडे बघून छद्मीपणे म्हणाली.
“मावशे, या कोळी का फोळीच्या तावडीतून मी कसाबसा निसटलो नि पळतपळत तुझ्यापर्यंत पोहचलो.”
“भित्रुटल्या, या कोळ्याला घाबरण्यासारखं काय रे? कमाल आहे हं तुझी.”
“तुला माहीत का आहे, त्याच्याबद्दल?”
“माम्या, मला ठाऊन नसलेली एकतरी गोष्ट आहे, का या जगात?” मावशी नाक फुगवत नि मिशी फेंदारत म्हणाली.
“हो हो हो, मी कां बरं विसरलो ते? सॉरी, मावशे. हा कोळी सध्या जे काय करतोय, त्याला काय म्हणायचं?”
“मामू, हा कोळी जाळं विणतोय.”
“जाळं? पण ते विणायला तर सुताबिताचं बंडल काही आसपास दिसत तर नाही.” मामाने आश्चर्यांनं विचारलं.
“माम्या, या कोळ्याला त्याची गरजच नाही.”
“मग?”
“या कोळ्याच्या पोटातील विशिष्ट ग्रंथीमधून एक दाट स्त्राव पाझरतो.”
“अच्छा…”
“या स्त्रावापासून रेशमासारखे धागे तयार करतो, हा कोळी.”
“वा व!”
” तर मामू, या कोळ्याच्या पोटाच्या वरच्या भागात अनेक छिद्रं असलेल्या, दुसऱ्या अवयवाद्वारे धागा तयार केला जातो. या छिद्रांचा व्यास फार सूक्ष्म असल्याने पाझरणाऱ्या स्त्रावाचं रुपांतर बारीक धाग्यात होतं नि या धाग्याच्या जाडीइतका प्रवाह सुरु होतो. हा प्रवाह जोपर्यंत कोळच्या आत असतो तोपर्यंत ते द्रवच राहतं.पण एकदा कां हे द्रव शरीराबाहेर पडलं की ते हवेच्या संपर्कात येतं. तेव्हा त्याला घनरुप मिळतं. “
“घन घन…दन दन, बापरे…” मामा म्हणाला.
“यात काय आलय बापरे, माम्या.”
“नाही म्हणजे असंच…”मामा जांभई देत म्हणाला.
“टाकू का तुला कोळ्याच्या जाळ्यात.” रॉबिन्सनची मिशी ओढत मावशी, म्हणाली.
“न न न नको नको…तर तू, काय सांगत होतीस? मावशे.” मामा कसनुसं हसत म्हणाला.
“माम्या, याच्या शरीरातून बाहेर पडताना त्या स्त्रावाचा धागा बनतो. त्याची लांबी सारखी वाढत राहते. त्‍याचवेळी कोळी वर्तुळकार गोलगोल फिरतो. त्यामुळे हा बाहेर पडलेला धागा, त्या परिघात फिरतो. त्याचंही एक वर्तुळ तयार होतं. हा धागा चिकट असल्याने ज्या ठिकाणी पडतो, तिथे चिकटतो. जेव्हा कोळ्याची वर्तुळाकार फेरी पूर्ण होते, तेव्हा दोन्ही टोकं एकमेकांना चिकटतात. याचं रिंगण तयार होतं. मग पुढे बाहेरचं वर्तुळ विणण्याची क्रिया घडते. ही वर्तुळं आडव्या धाग्यांनी जोडली जातात. त्यातून मोठ्ठं जाळं तयार होतं.” मावशीने एका दमात सांगितलं. त्यामुळे तिला थोडा श्वास लागला. काही क्षण तिने डोळे मिटले. तिने जेव्हा डोळे उघडले, बघते तर काय, मामासुध्दा डोळे मिटून चक्क घोरायला लागला होता. ‘कोळी पुराण’, त्याच्या डोक्यावरुन गेलं होतं. मावशीने त्याच्या कानात जोरात फुंकर मारली. मामा ताडकन जागा झाला.
“मेलो मेलो मी, जाळ्यात अडकलो मी. तो कोळी..मी मोळी की मी कोळी… मेलो मेलो मी, म्हणजे ते पुराण संपलं नाही काय?” मामा असं काहीतरी बडबडू लागला.
“माम्या, तुझ्या ज्ञानात भर पडेपर्यंत हे पुराण कसं संपणार?”
“याचा अर्थ तू कोळ्याच्या जाळ्यात शिरणार की काय?”
“हो हो आणि तुला पण नेणार. डोळे मिट बघू.” मामाला, मावशी म्हणाली. मामाने डोळे मिटले. मावशीने त्याला जवळ घेतलं नि “ओम छॅम टॅम, कोळी टँग फँग…” हा मंत्र म्हंटला. दोघांचंही शरीर अतिसूक्ष्म झालं. त्यामुळे दोघांनांही कोळ्याच्या जाळ्यात शिरणं सोपं गेलं.
कोळ्याच्या जाळ्यात त्यांना दिसलं की, कोळ्याचे धागे तीन प्रकारचे असतात. चिकट धाग्याचा उपयोग ते जाळ्यातलं रिंगण तयार करण्यासाठी नि किटकांना पडकून जखडून ठेवण्यासाठी करतात. मावशीने मामाचं लक्षं रिंगणाला जोडणाऱ्या छत्री आणि सायकल चाकांच्या काड्यांसारख्या आडव्या धाग्याकडे वेधलं. हे धागे चिकट नसलेल्या धाग्यापासून तयार होत होते.
अतिसूक्ष्म रुपातले मामा आणि मावशी जाळ्यात आणखी खोलवर जाऊ लागले. तेव्हा त्यांना एके ठिकाणी षटकोनी तर दुसऱ्या ठिकाणी नरसाळ्यासारखं जाळं दिसलं. त्याच्या रुंद तोंडातून शिरलेला एक किटक ओढला जाऊन कोळ्याच्या पोटात अलगद जात असल्याचं बघून मामा चांगलाच दचकला. दचकून तो मावशीला घट्ट बिलगला. त्यामुळे मावशीला गुदगुल्या होऊ लागल्या. ती जोरात हसू लागली. चारही पाय इकडे तिकडे उडवू लागली. आतापर्यंत या दोघांकडे दुर्लक्ष केलेल्‍या कोळ्याने मावशीला जखडायला सुरुवात केली.
“माम्या घात झाला घात! कोळ्याने आपला प्रताप दाखवायला सुरुवात केलीय.” मावशी ओरडली.
“मावशे उलटा मंत्र म्हण, काही होणार नाही.” मामा दात विचकावत म्हणाला.
मावशी कशीबशी उलटा मंत्र पुटपुटू लागली, ” कोळी फोळी मोळी जुळी हूंम फ ट!”
मामाही जोरात म्हणाला,” हूंम फट!”
फट, या आवाजाने कोळी घाबरला. त्याने दोघानांही बाहेर ढकलून दिलं. दोघेही बाहेर पडताच मूळ रुपात आले.
“नको ते बाबा ‘कोळी पुराण’ नि नको ते ‘जाळी ज्ञान’. त्यापेक्षा बरं आपलं पापलेट खानपान!” मामा म्हणाला. मावशीने डोलवली मान. दोघांनी शिल्लक राहिलेल्या पापलेटच्या तुकड्याकडे बघितलं. मावशी जोरात ओरडली. कारण कोळ्याने त्या तुकड्यावर जाळं विणायला सुरुवात केली होती. हे बघून दोघांनी तिथून धूम पळ काढला.
सुरेश वांदिले