रॉबिन्सन उंदीर मामा कितीतरी वेळ झाडावरच्या पक्ष्यांकडे बघत बसला होता. पापणीसुध्दा मिटवत नव्हता. मार्गारेट मनीमावशीने त्याच्यासमोरुन पापलेट हलवला तरी त्याने तिकडे ढुंकूनही बघितलं नाही की त्याच्या तोंडाला पाणी सुटलं नाही. मावशीसाठी हे चमत्कारीच होतं. एक दोनदा तिने मामाला ढुशीही दिल्या तरी मामाचं पक्षीनिरीक्षण काही संपेना. अखेर मावशीने त्याच्या कानाला कडकडून चावा घेतला. तेव्हा, ओयओयओय आईआई गं! म्हणत मामा भानावर आला.
“मावशे, शोभतं का तुला असं वागणं.” मामा नाक फुगवून मावशीला म्हणाला.
” राब्या, तुला तरी शोभतं का, असं पापलेटकडे दुर्लक्षं करणं.”
“आँ! पापलेट आलं होतं. मग गेलं कुठे?”
“उडालं की भूर्र !”
“म्हणजे तिकडे झाडावर की त्या पक्षांकडे….”
“मेल्या, झाडावर नाही, माझ्या पोटात गेलं. पण काय रे माम्या, तू एवढा काय दंग झाला होतास त्या झाडावरच्या पक्षांकडे बघण्यात. म्हणजे तिथे तुला काही खादाडायचं दिसलं की काय?”
“मावशे अगं, मी त्या पक्षांकडे बघून विचार करत होतो.”
“म्हणजेच काहीतरी अविचार असणार.” खॅ खॅ खू खू करत मावशी म्हणाली.
“अगं मार्गे मावशे, विचार काय तूच करु शकतेस का? माझा जीव इटुकला असला तर माझ्या डोक्यात आलेला विचार बिगुटला म्हणजे मोठ्ठा होता.“
“हो का माझ्या पिटुकल्या! तुझ्या डोक्यात कोणता बिगुटला विचार आला, ते तरी मला कळू दे.“
“मावशे, झाडावरच्या फांदीवर बसणारे हे पक्षी पडत कां नाही बुवा? दिवसा बसतात तेव्हा पडत नाहीत. रात्री फांदीवरच झोपतात तरी पडत नाहीत. यांच्याकडे काय जादबिदू असते की काय? याचाच विचार करत होतो”.
“अरे माझ्या पिटुकल्या बिटुकल्या माम्या, मावशीला माहीत नाही असं या जगात काहीतरी आहे का?
“अरेच्चा, विसरलोस की बॉ. सॉरी सॅारी मावशी.” असं म्हणून मामाने आपले डोके मावशीच्या पायाला घासले.
“मग मावशे, तुझ्या या शिष्युटल्याचं अज्ञान दूर कर की पक्षांच्या बाबतीतलं.“
“माम्या, तुला या झाडावर कोणकोणते पक्षी दिसले, ते सांग बघू.“
“अगं मला, मैना, चिमणी, कावळा, कोकीळ, पोपट दिसले.”
“ओके. तर मामू, हे सगळे झाडावर राहणारे पक्षी. यांना पर्चिंग बर्ड किंवा पॅस्सेराइन्स सुध्दा म्हणतात.
“हं…”
“हं काय?”
“मावशे तू म्हणतेस, म्हणजे ते खरंच असणार ना?”
“अरे मी, म्हणत नाही, या मानवानं नाव दिलय असं.”
“बरं बरं, पुढे…”,
“पुढे असं की, या पक्षांना एकाच पातळीवर जुळणारी चार बोटे असतात.“
“एक दो तीन चार पाच छे, मधली का?”
“हो हो, लगेच या, एक दो तीन वर नाचू नकोस म्हणजे झालं.“
” नाचायला काय मी माधुरी दीक्षित आहे की काय? पण मावशे, या चार जुळणाऱ्या बोटांचं आणि फांदीवरुन न पडण्याचं काही गणित आहे का?”
“तेच तर सांगतेय ना.नीट कान देऊन ऐक…तर, या चार बोटांपैकी एक बोट मागच्या दिशेनं वळलं असतं. त्याला हॅलूक्स (hallux) म्हणतात.“
“हॅलू हॅलू नि हळू हळू, वंडरफूल!”
“माम्या‘, फालतू शहाणपणा करु नकोस.सांगू दे मला.“
“ओके मॅडम! आगे बढो.“
“तर माम्या, आता उरलेली तीन बोटं पुढच्या दिशेने वळलेली असतात. पायाच्या चारही बोटांना आकुंचन स्नायू (Flexor muscles) व मज्जा रज्जू (Flexor Tendons) यांनी जोडलेलं असतात. हे स्नायू व मज्जारज्जू पायाच्या पूर्ण लांबी इतके असतात. ते पुढे पाठीच्या कन्याला जोडलेले असतात.“
“गणित फारच लांबलय बुवा…“मामा जांभई देत म्हणाला.
मावशीने त्याचे कान ओढले. “गधड्या, तुला कंटाळा आला असेल तर मला थोडीच हौस आहे तुला सांगण्याची. मी पण जाते दुसरं पापलेट खायला…“
“अगं मावशे, सॉरी…सॉरी…मी मूर्खच आहे गं. असं ज्ञानार्जनाच्या समयी जांभई द्यायची नसते, हे कुणी सांगितलच नाही ना. आता ही चूक पुन्हा होणे नाही. नाही म्हणजे नाहीच्च. पुढे सांग बघू.”
“ओके. आता गुपचूप मी काय सांगते ते ऐकून घे.“
“हं…”
“तर, जेव्हा पक्षी झाडावर बसतात तेव्हा तो त्याचे पाय ,गुडघा व घोटा, आकुंचन स्नायू आणि मज्जारज्जू या दोन्ही ठिकाणी वाकवतो. त्यावेळी हे दोन्ही आकुंचन पावतात नि चारी बोटांना आत खेचतात. बोटे आत खेचली गेल्याने फांदीवरची पकड घट्ट होते, त्यामुळे पक्षी खाली पडत नाही.“
“म्हणजे फारच स्मार्ट यंत्रणा आहे म्हणायची.“
“अगदी बरोबर माम्या. जेव्हा पक्षांना उडायचं असतं, तेव्हा तो आपले पाय थोडे ताठ करतो, त्यामुळे त्याच्या पायाचे स्नायू ढिले होतात. त्यामुळे त्याची पकड ढिली पडून तो उडू लागतो.“
“काय गं मावशे, पण हे सगळं या पक्षांना त्यांचे आई–बाबा शिकवतात का लहानपणी.“
“नाही रे गधड्या, तुला लहानपणी कुरतडायला कुणी शिकवलं का?”
“नाही बॉ. माझं मीच शिकलो.“
“तसंच या पक्षांनासुध्दा ही कला उपजतच प्राप्त होते.“
“लय भारी! फारच मोठे कलाकार म्हणायचे गं हे पक्षी.”
“आपणसुध्दा कमी आहोत काय?” मावशी स्वयंपाकखोलीकडे बघत म्हणाली. आतून पापलेटच्या कालवण्याचा वास येत होता…
“माम्या, अब अपना टाइम है कलाकारी दिखाने का!” असं बोलून तिने आपला पंजा समोर केला, समोरच्या पायाने मामाने टाळी दिली …
सुरेश वांदिले