मार्गारेट मावशी तिच्या मालकीनबाईंच्या गॅलरितील झाडांवरील रंगीबेरंगी फुलांकडे एकटक बघत होती. या फुलांवरुन त्या फुलांवर नजर फिरवायची नि खुदकन स्वत:शीची हसायची. मावशीचं हे फुल न्याहळणं, रॉबिन्सन उंदीर मामा कौतुकानं बघत होता. मावशीचं, “फुलले रे, मन माझे फुलले”, असं झाल्याचं त्याच्या लक्षात आलं. त्याने मावशीचं आपल्याकडे लक्ष जावं म्हणून आधी शुकशुक, मग टुकटुक, मग रुकरुक केलं. अगीनगाडी झुकझुक असही मामास म्हणावं वाटलं. तसं तो मनात पुटपुटला. पण, शुक…टुक…रुक…झुक करुनही मावशीची ‘फुल’ समाधी काही भंग पावेना. तेव्हा आता काय बरं करावं? असा विचार करता करता मामा, “फुलोंका तारोंका सबका कहना है, एक हजारो मे मेरी मार्गी है,” असं जोरात म्हणून गेला. हा खडा बरोबर लागला. मावशीने फुलांवरची नजर हटवून इकडेतिकडे बघितलं. तिची नजर पडताच, मामा लाडेलाडे म्हणाला,
“मावशे, मला असं वाटत होतं की तुला सर्वात जास्त प्रिय झोप असेल किंवा मग मी. पण आज मला एक रहस्य उलगडलय.”
“मामेटल्या, तू नको तिथे, नको त्या वेळेला कां कलमडतोस रे.” मावशी डोळे वटारत म्हणाली.
“मावशे, मी कलडतो म्हणूनच रहस्याला पकडतो. “
“कसलं रहस्य, गधड्या?”
“अगं हेच की, तुला झोप किंवा मी यापेक्षा तिसरच काहीतरी जाम आवडतं.” मामा मोठ्ठे डोळे करत म्हणाला.
“काय कळलं तुला?”
“फुलोंका तारोंका… “मामा भसाड्या आवाजात किरकिरु लागला. मावशीने त्याचा कान ओढत त्याला मध्येच थांबवलं.
“रॉब्या, तुझं किरकिरनं बंद कर नि स्पष्ट सांग.”
“ते सांगण्यासाठीच तर ही पार्श्वभूमी तयार करतोय ना मावशे. तू या फुलांमध्ये इतकी रंगलेली बघून, मला कळलं की, तुला फुलं सर्वाधिक आवडतात.”
“हात्तीच्या, खोदा पहाड निकला चुहा…”मावशी छद्मीपणे हसत म्हणाली.
“आँ, म्हणजे काय गं?”
“राब्या, या जगात फुलं आवडत नाही, असं कुणीतरी आहे का? “
“खरंच गं मावशे. मलासुध्दा फुलं खूप आवडतात. पण मावशे आपल्याला फुलं का आवडत असावित गं? याचं काही रहस्य असेल का?” मामाने विचारलं.
“सांगू का तुला मग ते?”
“नेकी और फूल फूल म्हणजे पुछ पुछ गं! चांगल्या कामाला उशीर कशाला?” मामा उत्साहाने म्हणाला.
“ओके, तर मामू, ही फुलं आपल्याला आवडतात ती त्यांच्या वेगवेगळ्या रंगांमुळे.”
“पण मावशे, या फुलांना असे वेगवेगळे रंग कां असतात? हा प्रश्न तुला कधी पडला नाही का?”
“मला प्रश्न पडत नाही, असं कधी झालय का मामू. प्रश्न पडला की त्याचं उत्तर शोधण्यासाठी उंदराच्या पाठीमागे पळणार नाही इतक्या वेगाने पळते नि उत्तर पकडून म्हणजे शोधूनच स्वस्थ बसते…”मावशी मिशी फेंदारुन स्वत:चच कौतुक करत म्हणाली.
“मग, मावशे तुला या वेगवेगळया रंगाचं रहस्य कळलंच असेल ना? मग म्या पामराच्या ज्ञानात जरा भर घाल की.”मामा नाटकी अभिनय करत म्हणाला.
“मामू, तू या फुलांकडे बघून, कोणकोणते रंग दिसतात, ते सांग बघू.”
मामाने डोळे फाडून चौफेर बघितलं. नि लगेच ओरडला, “तानापिहीअनिजा!”
“रॉब्या, ओरडतोस कशाला?”
“अगं मावशे, इंद्रधुनष्यातले रंग नाही का तानापिहिअनिजा…तांबडा, नारंगी,पिवळा,निळा,जांभळा हिरवा! हे सगळेच मला या फुलांमध्ये दिसले. गंमतच न्यारी.” असं म्हणत मामाने गिरकी घेतली.
“मामू, ही गंमत नाहीरे, निसर्गानेच ही किमया विचारपूर्वक केली बरं का?”
“म्हणजे गं काय?”
“अरे, हा मनुष्यप्राणी, आपणतुपण, पक्षी, झाडं हे सर्व सजीव या पृथ्वीवर लाखो वर्षांपासून टिकून आहोत.”
“हे कसं शक्य झालं गं, मावशे?”
” आपल्या सर्वांचं पुनरुत्पादन होतं. त्यामुळे नव्या प्रजातींचा जन्म होतो. तसच, ही फुलं, वनस्पतींच्या पुनरुत्पदानासाठी महत्वाचं कार्य करतात.”
“ते कसं?”
“मामू या फुलांमध्ये असलेल्या पुं-बिजांडा(स्टॅमेन)तून पुंकेसर पडतात. ते स्त्रि(पिस्टल)बिजांड मधील स्त्री केसरावर पडतात. मग त्या दोघांचं मिलन होतं. म्हणजे ते दोघे एकमेकांत मिसळतात. त्यातून पुनरुत्पादन होतं. काही फुलांमध्ये ही क्रिया आपोआप होते तर काही वनस्पतींना एखाद्या मध्यस्थाची गरज भासते.”
“याचा अर्थ या वनस्पतींना एकमेका साहाय्य करु, हा गुण ठाऊक आहे म्हणायचा. कित्ती छान.”
“हो ना, अरे, हा मध्यस्थ कधी कधी वारा असतो तर बऱ्याच वेळा मधमाशा आणि इतर कीटक असतात.”
“ते कसे काय मदत करतात गं?”
“अरे, इथेच तर हे फुलं त्यांचे खरे रंग उधळतात.”
“म्हणजे?”मामा मोठ्ठा आँ करत म्हणाला.
“म्हणजे असं की मामूजान, फुलांच्या या रंगांमुळेच पक्षी, कीटक, मधमाशा त्यांच्याकडे आकर्षित होतात.”
“आँ!”
“हाँ!”
“वाव”
“टाव! शिवाय, ही फुलसुध्दा माझ्यासारखी फारच इंटेलिजन्ट!”
“हा! हा! हा!” मामा जोरात हसला.
“हॅ हॅ हॅ, करायला काय झालय? मी खरं तेच सांगतेय.”
“होय मावशे, तू नेहमीच खरं सांगते. पण इंटेलिजन्सीबद्दल जरा शंका होती.”
“कुणाच्या? माझ्या की फुलांच्या?” मावशी रागाने म्हणाली]
“मावशे, अगं तू म्हणजे सूर्य आहेस. त्याला थोडच सांगावं लागतं ना, की मी सूर्य आहे म्हणून…” मामा, मावशीला लोणी लावत म्हणाला. आपल्याला सूर्याची प्रतिमा दिल्याबद्दल मावशीने मामाची आनंदाने पप्पी घेतली.
“तर माम्या, माझ्यासारखेच इंटेलिजन्ट असलेल्या काही फुलांना बरोबर कळतं की, मधमाशांना निळा रंग आवडतो. त्यामुळे निळा रंगांच्या फुलासाठी मधमाशी मध्यस्थाची भू‍मिका बजावते.”
“वंडरफुल!”
“पिवळया आणि नारंगी रंगांच्या फुलांसाठी फुलपाखरं, लाल, गुलाबी आणि जांभळ्या रंगांसाठी हमिंगबर्ड मध्यस्थ म्हणून कार्य करतात. “
“क्या बात है…”
“हे तर काहीच नाही, अरे संध्याकाळी जी फुलं फुलतात, त्यांच्याकडे पक्षी, कीटक आकर्षित व्हावे म्हणून ही फुलं त्यांच्यातील सुंगधाचा वापर करतात.”
“व्हेरी स्मार्ट”
“फुलांचा गंध बरोबर ओळखून पक्षी त्यांच्याकडे आकर्षित होतात नि या फुलांमधील रस पिता पिता पुंकेसर आणि स्त्रीकेसर यांचं मिलन घडवून आणतात.”
“मावशे, रंगासांठी ही फुलं इतकं राजकारण करतात हे ऐकून मी धन्य झालो.”
“मग, राजकारण काय फक्त मनुष्यप्राण्यालाच करता येतं का? माम्या, साऱ्या रंगात रंगूनी रंग माझा वेगळा, असं फार अभिमानाने हा मनुष्यप्राणी म्हणतो. पण ही फुलंसुध्दा त्यांच्याइतकीच, ‘रंग-राज-कारणी’, आहेत हो.”
असं बोलून मावशी पुन्हा फुलांच्या रंगाच्या दुनियेत रंगून गेली.
सुरेश वांदिले