कुणाचच लक्ष नाही हे बघून रॉबिन्सन मामा, “कॅटू-मॅटू फरसान” दुकानात शिरला. फरसानच्या दुकानातील वेगवेगळ्या पदार्थांच्या सुगंधाने मामाची भूक फारच चाळवली गेली होती. केशर पेढ्यावर डल्ला मारणार तोच नेपोलियनच्या भुंकण्याचा आवाज त्याच्या कानावर पडला. त्यामुळे त्याने ताबडतोब तिथून धूम ठोकली. नेपोलियनच्या तावडीतून सुटण्यासाठी तो आणखी वेगाने धावू लागला. धावताधावता तो एके ठिकाणी कुणालातरी धडकला नि धाडदिशी खाली पडला. डोळे किलकिले करुन त्याने इकडेतिकडे बघितलं. मार्गारेट मावशीलाच धडक दिल्याचं त्याच्या लक्षात आलं. रॉबिन्सनच्या धडकेनं मावशीचा तोल गेला. समोर मामा बघून रागाने दातओठ खात त्याच्यावर डाफरली.
“रॉब्या गधड्या, भूत पाठीमागे लागल्यासारखा कां पळत सुटलास? माझ्याऐवजी एखाद्या ट्रकला धडकला असतास तर तुझं, हे राम,हे राम झालं असताना. “
“मावशे मावशे, तो नेपोटल्या भूत आणि भूक दोघेही पाठीमागे लागले होते गं.” रॉबिन्सन कण्हत म्हणाला.
“एवढं घाबरुन पळायला काय झालं?” मावशीने विचारलं. मामाने तिला सारं काही सविस्तर सांगितलं. मावशीनेही मग दोनचार शिव्या नेपोलियनला देऊन टाकल्या. घाबरलेल्या रॉबिन्सनची अवस्था बघून मार्गारेटला त्याची दया आली. तिने इकडेतिकडे नजर फिरवली. समोरच्या गल्लीत एका भजेवाल्याच्या टपरीकडे तिचं लक्ष गेलं. तिने मामाला इशारा केला. दोघेही दबकत -दबकत भजेवाल्याच्या टपरीजवळ पोहचले. भज्याच्या सुगंधाने मामाची भूक पुन्हा प्रज्वलित झाली. मावशीच्याही तोंडाला पाणी सुटलं. मामाची नजर पुन्हापुन्हा भज्यांकडे जाऊ लागली. त्याचे पाय तिकडेच वळू लागले. पण तेव्हा बरेच ग्राहक तिथे असल्याने मावशीने त्याला कसंबसं थांबवलं. तरीही त्याची चुळबूळ थांबेना. याला आता कशाततरी गुंतवून ठेवल्याशिवाय याच वळवळणं थांबणार नाही हे मावशीच्या लक्षात येताच, तिने रॉबिन्सनला बोलण्यात गुंतवून ठेवण्याचं ठरवलं.
“मामू, जे माझं झालय तेच तुझंही झालय ना.”
“म्हणजे गं काय मावशे?”
“तोंडाला सुटलय झरझर पाणी/पोटाबा गातोय भुकेची गाणी//.”
“वाव, इकडेही भुकोबा नि तिकडेही भुकोबा! पण काय गं मावशे, आपल्याला भूक कशी लागत असेल?”
“कशी म्हणजे?”
“अशीच तर लागत नसेल ना?”
“तशीही लागत नाही मामू.”
“मग?”
“अरे, त्यासाठी आपल्यातुपल्या पोटात बरंच काही घड घडतं.”
“म्हणजे बाटलीतून राक्षस तर बाहेर पडत नाही ना?”
“अरे नाही, आपल्याला भूक लागली की घ्रेलिन (ghrelin) नावाचं हार्मोन (संप्रेरक/ग्रंथीरस) स्त्रवणं सुरु होतं.”
“मग?”
“मग हे घ्रेलिन मेंदूतल्या हायपोथॅलॅमस नामक भूक नियंत्रण केंद्राकडे संदेश पाठवतो. त्यामुळे भुकेची भावना जागृत होते.”
“ओह माय गॉड! जिकडेतिकडे, हे असं नि ते तसं! सरळसोट काहीच नसतं का गं मावशे?”
“रॉब्या, आपल्याला काहीही वाटत असलं तरी सगळं काही सरळच असतं म्हणूनच सारं काही सुरळीत घडतं. आता हेच बघना, आपल्या शरीरात उर्जा मिळते ती ग्लुकोज म्हणजेच साखरेच्या जळण्यातून. त्यामुळे आपल्या रक्तातलं ग्लुकोजचं प्रमाण एका विशिष्ट पातळीत राहील याची दक्षता घेतली जाते. हे प्रमाण वाढलं तर ते आपल्या तब्येतीला बाधतं. त्यामुळे मग इंश्युलीन या हार्मोनचा पाझर सुरु होतो. हे हार्मोन ग्लुकोजची विशिष्ट पातळी कायम राखते. ही पातळी फारच खाली आली तर तसा संदेश मेंदुतल्या केंद्राकडे जातो नि ते भुकेला जागृत करतं. मग आपल्याला भूक लागते.”
“जसं आता आपल्या दोघांचंही झालंय.” मामा तळणाऱ्या भज्यांकडे बघत म्हणाला. मावशीने त्याचे कान ओढून त्याची मान स्वत:कडे वळवली.
“मामू, एव्हढच नाही तर आपल्या पोटाचा आकारसुध्दा विशिष्ट पातळीवर ठेवण्याची व्यवस्था केली जाते. या विशिष्ट प्रमाणात पोट भरलेलं राहील. याची काळजी घेतली जाते. पोट रिकामं झालं की त्याचा आकार घटतो. भुकेचं केंद्र जागृत होतं.”
“मग पुन्हा संदेशाची देवाणघेवाण होते, नि आपल्याला भूक लागते. बरोबर ना मावशे.” रॉबिन्सन पुन्हा तेलातल्या भज्याकडे बघून जिभ चाटत म्हणाला. मावशीने पुन्हा त्याची मान स्वत:कडे वळवली नि म्हणाली,
” क्या बात है मामू, तुला भुकेचं शास्त्र, कळलं म्हणायचं?”
“हॅ हॅ हॅ हॅ !!!!”
“पण मामू, या भुकेच्या शास्त्रात काही उपशास्त्रीय गोष्टीसुध्दा आहेत.
“म्हणजे नवी भानगड?”
“भानगड नाही रे गधड्या.”
“मग चकवा ?”
“नाही रे मुर्खा.”
“चेटकीन?”
“रॉबेटल्या, थांबव तुझी वटवट आता. अरे, एखादे वेळेस नेपोटल्याच्या भीतिने मला नि माझ्या भीतिने तुला जाग आली किंवा मग ताडोबातला माझा भाचरा वाघोबाचं पुढे काय होणार म्हणून मला दु:ख झालं किंवा मग मालकीनबाईचा पाय लचकला म्हणून मला आनंद झाला किंवा मग पापलेटच्या तळण्याचा वास आला तरी भूक लागू शकते. शिवाय आपली जेवणाची दररोजची वेळ झाली की आपला पोटोबाच मेंदुकडे संदेश पाठवून भुकोबाची आठवण करुन देतो. मग तो हायपोथॅलॅमस भराभर कामास लागतो. आपली पचनसंस्था, ग्लुकोजपातळी कडून येणाऱ्या संदेशावर प्रक्रिया करुन भूक शमवण्याचा आग्रह सुरु करते.”
“मावशे या आग्रहालाच बळी पडून हलवायाच्या दुकानात शिरलो ना मी. पण मेल्या नेपोटल्‍याला ते पाहवलं नाही. आतातर माझी भूक पाचपट झाल्यासारखी वाटतेय.
“माझी सहापट झालीय राब्या.” रॉबिन्‍सनकडे बघून जिभल्या चाटत मावशी म्हणाली.
“म्हणजे?” मामा घाबरुन म्हणाला.
“रॉब्या, तुझ्या डोक्यातलं माझं भूत काढ बघू एकदाचं नि हो रेडी आता कमाल दाखवण्यासाठी.” असं म्हणून मावशीने रॉबिन्सनला इशारा केला. मामास तो बरोबर कळला. दुकानात आता कुणीच नव्हतं. ही संधी साधण्यासाठी मावशीने केलेल्या इशाऱ्यानुसार भजे तळणाऱ्या आचाऱ्याजवळ तो हळूच गेला नि त्याला करकचून चावला. आचारी ओय ओय ओय करत ओरडू लागला. त्याचं लक्ष नाही हे बघून मावशीने भज्याच्या प्लेटवर झडप मारली नि जमेल तितके भजे घेऊन तिने पोबारा केला. मामा आडोशाला वाट बघत होता. मावशी येताच दोघांनीही आपल्या पोटोबातील भुकोबास शांत केलं.
सुरेश वांदिले