कलेतून संवाद,संवादातून करिअर

कलेतून संवाद,संवादातून करिअर

इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ क्रॅफ्ट ॲण्ड डिझाइन, या संस्थेने, क्रॅफ्ट कम्युनिकेशन, हा नावीन्यपूर्ण असा अभ्यासक्रम सुरु केला आहे. हा स्पेशलाईज्ड अभ्यासक्रम पदवी (बॅचलर ऑफ डिझाइन), पदव्युत्तर पदवी (मास्टर ऑफ डिझाइन) या स्तरावर करता येतो.

काय शिकाल?

(१) हस्तकलेच्या क्षेत्रात अभिकल्प आणि तंत्रज्ञान आणण्याचं कौशल्य या स्पेशलायझेशनमध्ये शिकवलं जातं. (२) डिझाइन कौशल्य शिकणारे विद्यार्थी आणि हस्तकारागिर यांच्यातील दुवा साधण्याचं कौशल्य प्रदान केलं जातं. (३) हस्तकलेसाठी लागणाऱ्या साहित्याची संस्कृती, प्रथा, परंपरा, कथाकथन, पौराणिक कथा या अनुषंगाने संवाद साधणं सुलभ जातं. (४) या विद्यार्थ्यांना  संवादसंप्रेषण अभिकल्पातील प्रमुख कौशल्याचं तंत्र ठळकपणे शिकवलं जातं. (५) दृष्यात्मक संवादसंप्रेषण (व्हिज्युअल कम्युनिकेशन)व्दारे विविध माध्यमांसाठी उपयुक्त ठरणारे अत्यंत प्रभावी व आकर्षक तंत्रकौशल्य प्रदान केलं जातं. (६) या क्षेत्रात कार्यरत विविध पार्श्वभूमिच्या हस्तकलाकारांसोबत सुलभतेनं कार्य करता येणं शक्य होण्यासाठीचं मानवीय कौशल्य प्रदान केलं जातं. (६) हस्तकला वस्तुनिर्मितीसाठी उपयोगात आणल्या गेलेल्या, आता उपयोग आणल्या जात असलेल्या आणि भविष्यात उपयोगात आणल्या जाऊ शकणाऱ्या वस्तूं किंवा साहित्याचं महत्व जाणून घेण्याचं कौशल्य प्रदान केलं जातं.

अभ्यासक्रमाचा उद्देश

 (१) संवादसंप्रेषण (कम्युनिकेशन) आणि हस्तकला यांचा हाताने तयार केलल्या कलाकृतींएवढाच सखोल संबंध असल्याचं या क्षेत्रातील तज्ज्ञांचं सांगणं आहे. (२) कोणत्याही आकार आणि प्रकारातील हस्तकलेव्दारे निर्मित कलाकृती, कोणती ना कोणती भावना व्यक्त करते. काही वस्तु थेट व्यक्त होतात तर काही सूक्ष्मपातळीवर व्यक्त होतात.

(३) कम्युनिकेशन डिझाइनच्याव्दारे हस्तकलेचं  विश्लेषण करता येतं. ही प्रकिया डिझाइन थिकिंगमध्ये अंतर्भूत होते. (४) हस्तकलेच्या अनुषंगानं, (अ)कथन ही प्रक्रिया- पब्लिकेशन डिझाइनमध्ये, (ब) विक्री प्रकिया- सोशल मीडिया आणि ई कॉमर्समध्ये, (क) प्रोत्साहन प्रकिया- ब्रँडिगमध्ये, (ड) संरक्षण प्रकिया- पॅकेज डिझाइनमध्ये, (इ) डॉक्युमेंट प्रकिया- पॅकेज डिझाइनमध्ये समाविष्ट होते.

करिअर संधी

हे स्पेशलायझेशन केलेले विद्यार्थी (१) संशोधन, (२) विपणन, (३) प्रभाव आणि नावीन्यता/इनोव्हेशन, (४) दस्तावैजीकरण, (५) सक्षमीकरण, (६) समानुभूती (इम्पॅथी) आदी क्षेत्रात कार्य करु शकतात.

आघाडीची संस्था

इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ क्रॅफ्ट ॲण्ड डिझाइन या संस्थेची स्थापना १९९५ साली झाली. गेल्या ३०  वर्षात ही संस्था हस्तकला कौशल्याचं शिक्षण देणारी देशातील आघाडीची संस्था ठरली आहे. कलाकौशल्य आणि या क्षेत्रातील उद्योजकतेवर या संस्थेने लक्ष केंद्रित केलं आहे. ही संस्था राजस्थानातील विश्वकर्मा कौशल्य विकास विद्यापीठाशी संलग्नित आहे.

या संस्थेने, नॅशनल स्किल्स फ्रेमवर्क क्वालि‍फिकेशनच्या मार्गदर्शक सुचनांनुसार पदवी स्तरीय अभ्यासक्रमाची संरचना केली आहे. विशिष्ट पध्दतीचं कौशल्य हस्तगत केल्यानंतर विद्यार्थ्यांना, (१) एक वर्षानंतर पदविका, (२) दोन वर्षानंतर प्रगत पदविका, (३) तीन वर्षानंतर बॅचलर ऑफ व्होकेशन पदवी आणि (४) चार वर्षानंतर बॅचलर ऑफ डिझाइन पदवी अशा क्रमाने प्रदान केली जाते. प्रत्येक टप्प्यावर अभ्यासक्रम सोडण्याची सुविधा आहे. त्यानुसार पदवी/पदविका प्रदान केली जाते.

या अभ्यासक्रमांच्या प्रवेशासाठीची प्रकिया सुरु झाली आहे.अर्ज करण्याची शेवटची तारीख ७ जानेवारी २०२५ आहे.३ फेब्रुवारी २०२५ पासून चाळणी परीक्षा देता येईल. ही परीक्षा ऑनलाइन पध्दतीने घेतली जाते.२१ फेब्रुवारीला निकाल जाहीर करण्यात येईल.जुलै २०२५मध्ये प्रत्यक्ष अभ्यासक्रमास प्रारंभ होईल.

(नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ डिझाइन या संस्थेची चाळणी परीक्षा,युसीड (अंडरग्रॅज्युएट कॉमन एन्ट्रन्स एक्झामिनेशन फॉर डिझाइन,नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ फॅशन टेक्नॉलाजी या संस्थेची चाळणी परीक्षा आणि सीड (कॉमन एन्ट्रन्स एक्झामिनेशन फॉर डिझाइन) या परीक्षा दिलेले व त्यात विशिष्‍ट गुण मिळवलेले विद्यार्थीसुध्दा,प्रवेशासाठी अर्ज करु शकतात.या विद्यार्थ्यांना इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ क्रॉफ्ट ॲण्ड डिझाइन या संस्थेची चाळणी परीक्षा द्यावी लागत नाही. त्यांना केवळ मुलाखतीचा टप्पा पार पाडावा लागेल.ही मुलाखत ऑनलाइन घेतली जाते.)

अभ्यासक्रम

(१) बॅचलर ऑफ डिझाइन इन क्रॅफ्ट डिझाइन,

या अभ्यासक्रमांतर्गत (१) सॉफ्ट मटेरिअल ॲप्लिकेशन-  (२) हार्ड मटेरिअल ॲप्लिकेशन (३) फायर मटेरिअल ॲप्लिकेशन, या तीन विषयांमध्ये स्पेशलायझेशन करता येतं.

काय शिकाल?

(१) कला आणि अभिकल्प, (२) कौशल्य आणि उपयोजन, (३) हस्तकलेचा इतिहास, (४) हस्तकलेसाठी आवश्यक असणारे साहित्य, (५) साधने, तंत्रज्ञान आणि प्रक्रिया , (६) डिझाइन पध्दती आणि प्रकिया, (७) ग्राहक आणि बाजारा(मार्केट)च्या गरजा, अशा विषयांवर लक्ष केंद्रित केलं जातं.

(२) बॅचलर ऑफ डिझाइन इन फॅशन क्लॉथिंग डिझाइन- या अभ्यासक्रमात,पारंपरिक भारतीय आणि पाश्चिमात्य पोषाखांच्या डिझाइनचे कौशल्य शिकवले जाते. डिझाइन थिकिंग,शास्वतता,विपणन या बाबींचेही ज्ञान प्रदान केले जाते.

(३) बॅचलर ऑफ डिझाइन इन ज्वेलरी डिझाइन- हा अभ्यासक्रम इंडियन इंस्टिट्यूट ऑफ ज्वेलरी डिझाइन या संस्थेच्या सहकार्याने सुरु करण्यात आला आहे. या अभ्यासक्रमात पारंपरिक,आदिवासी आणि समकालीन दागिण्यांच्या डिझाइनचे तंत्र आणि कौशल्य शिकवलं जातं. दानिण्याच्या निर्मितीसाठी लागणारे साहित्य,साधने,तंत्रज्ञान,निर्मिती प्रकिया आणि फिनिशिंग,विपणन यांचेही ज्ञान प्रदान केले जाते.

(४) बॅचलर ऑफ डिझाइन इन  इंटेरिअर डिझाइन- या अभ्यासक्रमात पारंपरिक कलाकौशल्य आणि आधुनिक इंटेरिअर डिझाइनचे तंत्र यांचा समन्वय साधला जातो. हा अभ्यासक्रम २०२५ च्या शैक्षणिक वर्षापासून सुरु करण्यात येईल.

सर्व बॅचलर ऑफ डिझाइन, अभ्यासक्रमांचा कालावधी चार वर्षाचा आहे. अर्हता – कोणत्याही शाखेतील १२ वी उत्तीर्ण उमेदवार.

    पदव्युत्तर पदवी अभ्यासक्रम

    (१) हस्तकला क्षेत्रातील अधिक प्रगत अभ्यास करण्याची इच्छा असणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी, मास्टर ऑफ डिझाइन इन क्रॅफ्ट्स डिझाइन हा दोन वर्षे कालावधीचा अभ्यासक्रम चालविला जातो.

अर्हता- बॅचरल ऑफ डिझाइन किंवा बॅचलर ऑफ आर्किटेक्चर किंवा बीए-डिझाइन किंवा बीएस्सी -डिझाइन किंवा बॅचलर ऑफ व्होकेशन इन डिझाइन.

मास्टर ऑफ डिझाइन अभ्यासक्रमांतर्गत पुढील स्पेशलायझेशन करता येते-(१) इंटिअर डिझाइन, (२)ज्वेलरी डिझाइन, (३)फॅशन क्लॉथिंग डिझाइन, (४) सॉफ्ट मटेरिअल ॲप्लिकेशन,  (५) हार्ड मटेरिअल ॲप्लिकेशन, (६) फायर मटेरिअल ॲप्लिकेशन,

(२) पोस्ट ग्रॅज्युट डिप्लोमा  इन डिझाइन फाऊंडेशन-

हा अभ्यासक्रम, डिझाइन (अभिकल्प) शिक्षणाची पार्श्वभुमी नसलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी विशेषत्वाने तयार करण्यात आला आहे.

या अभ्यासक्रमाला कोणत्याही शाखेतील पदवीधराला प्रवेश मिळू शकतो. अभ्यासक्रमाचा कालावधी एक वर्षाचा आहे. पुढील विषयांमध्ये हा अभ्यासक्रम करता येतो- (१) सॉफ्ट मटेरिअल ॲप्लिकेशन-  (२) हार्ड मटेरिअल ॲप्लिकेशन (३) फायर मटेरिअल ॲप्लिकेशन, (४) क्रॅफ्ट कम्युनिकेशन, (५)ज्वेलरी डिझाइन, (६)फॅशन क्लॉथिंग डिझाइन

    प्लेसमेंट

हे अभ्यासक्रम केलेल्या उमेदवारांना पुढील कंपन्या आणि संस्थांमध्ये प्लेसमेंट मिळालं आहे-(१) रिलायंस रिटेल, (२) ब्रिटिश काउंसिल, (३) टाटा ट्रस्ट, (३) नॅशनल इंस्टिट्यूट ऑफ डिझाइन, (४) संदीप युनिव्हर्सिटी, (५) इंडस्ट्री, (६) खादी इंडिया, (७) फॅब इंडिया, (८) टीसीएस, (९) सोमा, (१०) पेरा, (११) निला, (१२) रतन टेक्सटाइल, (१३) सिल्कवेव्ह, (१४) दस्तकार, (१५) जयपूर रग्ज, (१६) प्रिसेंस दियाकुमारी फाउंडेशन, (१७) स्टुडिओ क्लालिटी, (१८) जे के लक्ष्मीपती युनिव्हर्सिटी.

हे अभ्यासक्रम केलेले ६० टक्के विद्यार्थी हे वेगवेगळया कंपन्यांमध्ये निवडले जातात तर ३० टक्के विद्यार्थी स्वंयरोजगार/उद्योजकतेकडे वळतात. १० टक्के विद्यार्थी उच्च शिक्षणाकडे वळत असल्याचं दिसून आलंय.

पदवीस्तरीय विद्यार्थ्यांना ३ वर्षं पूर्ण केल्यावर आणि पदव्युत्तर पदवी विद्यार्थ्यांना एक वर्ष पूर्ण केल्यावर आठ आठवड्याच्या इंटर्नशीपची सुविधा वेगवेगळया प्रथितयश आणि नामवंत कंपन्या आणि उद्योगांमध्ये उपलब्ध करुन दिली जाते.

निवड प्रकिया

    या अभ्यासक्रमांच्या निवडीसाठी वेटेज किंवा गुणांकन पुढीलप्रमाणे विभाजित करण्यात आलं आहे – (१) जनरल अवेअरनेस, क्रिएटिव्हीटी आणि पर्सेप्शन टेस्टसाठी ३५ टक्के, (२) मटेरिअल, कलर आणि कन्स्पेच्युअल टेस्ट ४५ टक्के, (३) मुलाखत-२० टक्के.

या परीक्षेत उत्तीर्ण उमेदवारांची अंतिम निवड, मुलाखतीनंतर केली जाते. प्रवेश अर्ज सादर करतानाच स्पेशलायझेशनचा विषय नमूद करावा लागतो. विद्यार्थ्यांचा कल, जाणीव आणि चाळणी परीक्षेतील गुण लक्षात घेऊन  त्याला स्पेशलायझेशनचा विषय दिला जातो.

संपर्क- इंडियन इन्स्टिट्यूट  ऑफ क्रॅफ्ट आणि डिझाइन, जे-८, झालना इन्स्टिटयुशनल एरिया, जयपूर ३०२००४, राजस्थान, दूरध्वनी -०१४१-२७०१२०३, फॅक्स- २७००१६०, ई-मेल-info@iicd.ac.in आणि admissions@iicd.ac.in, संकेतस्थळ -www.iicd.ac.in.

सुरेश वांदिले