लोकरीत दडलं तरी काय?
थंडी वाजायला सुरुवात झाली की, मालकीनबाई छान छान, स्वेटर घालत. रंगीबेरंगी स्वेटर, त्यांच्या अंगावर शोभुनही दिसत. कधीकधी त्या कानटोपी घालत, त्यावेळी, त्या विदुषकासारख्या वाटत. मार्गारेटला नेहमी वाटायचं,
“आपली स्मार्ट मालकीनबाई, कशासाठी ही कानटोपी घालून, स्वत:चं हसं करतात? पण, त्यांना सांगायचं म्हणजे, मांजरीच्या गळ्यात घंटा बांधण्यासारखचं!”
याविचारानं मार्गारेटला हसू आलं. “बयो बयो, मांजर तर आपणच, म्हणजे मालकीनाबाई नि आपण सारखेच की काय?” असं पुटपुटत, हळूच तिने, काहीतरी खादाडण्यात रंगून गेलेल्या, मालकीनबाईंकडे निरखून बघितलं. दोघींमध्ये तिला काहीच साम्य वाटलं नाही. उलट, त्या मारक्या म्हशीसारखी असल्याचं, मार्गारेटची पुन्हा एकदा खात्री पटली. या विचाराने, ती फिस्सकन हसली. मालकीनबाई, खाण्यातच दंगल्या असल्याने, त्यांचं लक्षं मार्गारेटकडे गेलं नाही. आडोशाला लपलेल्या रॉबिन्सनला, मात्र ते ऐकायला गेलं. हळूच डोकं बाहेर काढून,
“मार्गे मावशे, काय वेड्यासारखी हसतेस? ” असं, तो हळूच पुटपुटला. त्याच्याकडे मालकीनबाईंचं लक्षं, जाऊ नये म्हणून मार्गारेटने डोळे वटारले. त्याला ढुशी देऊन आत ढकललं.
खाताखाताच मालकीनबाईंचा डोळा लागला. हे बघून मावशीने, रॉबिन्सनला बाहेर येण्याचा इशारा केला. मामा टुणदिशी बाहेर आला.
“गधड्या, मालकीनबाई जाग्या असताना, असा डोकावू नकोस, असं कितीदा सांगायचं तुला? त्यांना, तू दिसलास नि मग त्यांनी मलाच, तुझ्यावर सोडलं तर, तेव्हा मी, माझंसुध्दा ऐकायची नाही. तशी वेळ येऊ देऊ नकोस. मी, संत-महंत-साधूबिधू नाही, हे लक्षात ठेव, ठोंबऱ्या.” रॉबिन्सचा कान उपटत मावशी म्हणाली.
“अगं पण, ठोंबरे…च च च, म्हणजे मावशे, तू मालकीनबाईकडे निरखून काय बघत होतीस? मध्येच खुदकनबुदकन हसत काय होतीस? सगळं, मी बघत होतो ना. मला राहवलं नाही म्हणून डोकं बाहेर काढलं.”
“रॉब्या, अरे, मी मालकीनबाईंच्या रंगीबेरंगी स्वेटरकडे बघत होते. किती मस्त दिसतय ना, त्यांच्यावर.”
“मावशे, हा मनुष्यप्राणी कां बरं, असं रंगीबेरंगी स्वेटर घालतो?”
“सध्या थंडीचा महिना आहेना, याकाळात, मनुष्यप्राण्याला, थंडी फार वाजते. या थंडीपासून संरक्षण करण्यासाठी, असे रंगीबेरंगी स्वेटर घालतात.”
“या स्वेटरमध्ये आगबिग असते की काय दडलेली?” मामाने विचारलं.
“चल, मी तुला समजावून सांगते सारं,” मावशी, रॉबिन्सनला म्हणाली. ते दोघेही गॅलेरित आले. गॅलेरित छान उन पडलं होत. दोघेही उन खातखात गप्पा मारु लागले.
“मावशे, घरात कसं थंड थंड वाटत होतं गं. या उन्हात मस्त उबदार वाटतं.”
“माम्या, तू अगदी बरोबर बोललास. स्वेटर सुध्दा मनुष्यप्राण्याला अशीच उब देतं.”
“अरे वा, हे स्वेटर म्हणजे, उन्हाचा काकाच म्हणायचा. पण काय गं, या काकाकडे ही शक्ती येते कुठून?”
“रॉब्या, मनुष्यप्राणी घालत असलेले स्वेटर लोकरीपासून बनवतात.”
“पण मावशे, ही लोकर येते कुठून?”
“माम्या, लोकर ही आपल्या] मेंढीताईच्या केसांपासून तयार केली जाते.”
“मावशे, या मेंढीताई कुठल्या असतात गं.”
“मामू, तसंतर प्रत्येक ठिकाणच्या मेंढीताईच्या केसांपासून लोकर तयार करतात. पण ऑस्ट्रेलिया, न्युझिलंड, देशातील मरिनो जातिच्या मेंढीताई, आफ्रिका आणि अर्जेंटिनातील त्यांच्या बिहिनी, आपल्या लडाखमधील पश्मिना मेंढीताई, यांच्या केसांपासून लोकर तयार केली जाते.”
“फारच भारीय, हे सगळं. आपले प्राणीबांधव या मनुष्यप्राण्याच्या किती कामी पडतात, नाही कां ग?”
“हो ना. पण त्याला कुठे जाणीव असते याची.”
“बरं ते जाऊ दे. मला सांग की, लोकरीत, उष्णता येते कशी?”
“राब्या, हवेतील आर्द्रता, पाणी आणि शरीरातील घाम, यांना शोषून घेत, गरजेप्रमाणे पुन्हा आपोआप कोरडे होणं, हा लोकरीचा प्रमुख गुण. लोकरीचा धागा, कॉर्टिकल सेल्सचा बनलेला असतो. या प्रत्येक सेलमध्ये एकमेकांभोवती प्रथिनांच्या साखळया असतात. त्यात कुरळही असतं. ते छोटीशी जागा व्यापतात. पण त्यांना, ताणून सरळ केल्यास त्यांची लांबी वाढते.”
“थोडक्यात काय तर पुन्हा सुरु झाला, गणितातला गुणाकार. हे राम.” मामा उसासा टाकत म्हणाला.
“मामेटल्या, तुला गुणाकार आवडत नाही. त्याला, लोकर काय करणार?”
“बरं बाई बरं, पुढं काय घडतं.”
“सांगते ना, अरे कार्टिकल सेलच्या सभोवताल, क्युटिकल नावाचं, खवल्यासारखं आवरण असतं. या क्युटिकलच्यावर आणखी एक आवरण असतं. ते पाण्याच्या थेंबाला घरंगळायला लावतं, डिट्टो अळवाच्या पाण्यासारखं.”
“त्याने काय होतं?”
“त्यामुळे लोकरीचे कपडे साधारणत: पाणी शोषून घेत नाहीत. परिणामी, ते ओले होत नाहीत. हे कातडीसारखं आवरण धाग्यांना एकमेकांपासून दूर लोटतं. त्यामुळे पोकळी निर्माण होते. या पोकळीत हवा भरल्याने, लोकरीच्या धाग्यांपासून विणलेलं कापड उष्णतेला धरुन ठेवतं. त्यामुळे शरीरातली उष्णता आतच राहते. बाहेरची थंडी, शरीरापर्यंत पोहचू शकत नाही.”
“बापरे बाप, ही लोकर आहे की उष्णता निर्माण करणारी भानामती…”
“माम्या भानामती काय म्हणतोस? हे तर, विज्ञान. विज्ञानाला भानामती-फिनामती, काही मान्‍य नसतं. ते फक्त ट्रिगनामेंट्रीच जाणतं.”
“आता, हे काय नवं…या ट्रिग का फ्रिगमुळे माझं डोकं बधिर व्हायला लागलय…”
“ते पूर्ण बधिर होण्याआधी माझं बोलणं पूर्ण करु दे…”
“म्हणजे, अजून लोकरीचा गुणाकार संपला नाही का?”
“नाही रे गधड्या…तर बाहेरचं कातडीसारखं आवरण सच्छिद्र असतं. त्यातून पाण्याची वाफ शोषली जाऊन आत पोहचते. आतमध्ये इतर रसायनांकडून शोषली जाते. शरीरातील घामाचं बाष्पिभवन होतं, तेव्हा ते बाष्प, या छिद्रांतून बाहेर पडतं. त्यामुळे शरीराचं तपमान कायम राहतं. लोकर सहजासहजी पेटतही नाही. त्यामुळेच थंडीच्या दिवसात लोकरीचे कपडे मनुष्यप्राणी घालतो. आपल्या मालकीनबाईंसारखं.”
“मावशे, आपल्याला कोण देणार बरं, असे छान छान लोकरीचे स्वेटर?”
“कोण कशाला देणार? मला मालकीनबाई देतीलच एखादा, त्यांचा जुनापुराना स्वेटर.”
“माझं काय?”
“तुझं काय? तुझे दात, हीच तुझी लोकर!”
“म्हणजे?”
“अरे पिंगोट्या, तुझ्यावर काही, मालकीनबाई दया दाखवणार नाहीत. त्यामुळे, तुझ्या, दाताचा चमत्कार दाखवून मालकीनबाईबाईंचा स्वेटरचा, मोठा भाग कुरतड. ने पळवून तुझ्या बिळात. घे अंगावर नि कर मात थंडीवर…” मावशी डोळे मिचकावित म्हणाली.
“यस्स, मॅडम मावशे,” असं म्हणून, रॉबिन्सन गॅलेरितून आत शिरला नि सोफ्यावर ठेवलेल्या मालकीनबाईंच्या दुसऱ्या एका स्वेटरवर तुटून पडला.
सुरेश वांदिले