नवी क्रांती- इलेक्ट्रिकल व्हेइकल
विजेवर चालणाऱ्या वाहनांनी नव्या औद्योगिक क्रांतीचे बिगुल वाजवले आहे. जगातील बऱ्याच देशांमध्ये विजेवर चालणाऱ्या (इलेक्ट्रिकल व्हेइकल) वाहनांना प्राधान्य दिले जात आहे. प्रिसिडंस रिसर्च या संस्थेने जागतिक इलेक्ट्रिक वाहनांच्या सध्यस्थितीबद्दल काही दिवसांपूर्वी अहवाल प्रकाशित केला. त्यानुसार या क्षेत्राची २०२२ सालाची वार्षिक उलाढाल २०५.५८ बिलियन डॉलर्स होती तर २०२५ साली ही उलाढाल १७१६ बिलियन डॉलर्स म्हणजे जवळपास साडे आठ पट वाढण्याची शक्यता आहे.
भारताची आघाडी
भारत सरकारने शुध्द आणि हरीत पर्यावरणासाठी वातावरणातील कर्ब उत्सर्जन कमी करण्याच्या अनुषंगाने विविध धोरणे आखली आहेत. त्याचाच एक भाग म्हणजे इलेक्ट्रिकल वाहनांना अधिकाधिक प्रोत्साहन देणे हे आहे. प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी यांचा यावर विशेष भर आहे. इलेक्ट्रिक वाहनांच्या खरेदीवर काही सुट आणि सवलती देण्याचाही निर्णय घेण्यात आला आहे. अशी वाहने खरेदी करण्याची कर्ज प्रकिया सुलभ करण्यात आली आहे शिवाय आयकरातही काही सुट देण्याचे प्रयोजन आहे.
भारतात इलेक्ट्रिकल चार चाकी, दुचाकी, मोठ्या बसेस, ऑटो रिक्शा यांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत आहे. २०२२ मध्ये हिरो इलेक्ट्रिक या कंपनीने १ लाखापेखा अधिक इलेक्ट्रिक दुचाकी वाहने उत्पादित केली. २०२३ मध्ये सर्व प्रकारच्या इलेक्ट्रिक वाहनांच्या खरेदीमध्ये आणखी वाढ होण्याची शक्यता या क्षेत्रातील तज्ज्ञांनी व्यक्त केली आहे. कर्ब उत्सर्जन कमी करण्याच्या दृष्टिने पडलेले हे महत्वाचे पाऊल ठरेल.
अधिकाधिक इलेक्ट्रिक वाहने रस्त्यावर धावायला लागणे याचा अर्थ भारताचा खनिज तेलाच्या आयातीवरचा खर्च कमी होणे असा होतो. कर्ब उत्सर्जनात घट आणि परकीय चलनाचा खर्च कमी असा दुहेरी फायदा इलेक्ट्रिक व्हेइकलच्या क्रांतीमुळे शक्य होणार आहे.
पारंपरिक उर्जा संवर्धानासाठी ही वाहने उपयुक्त ठरु शकतील. भारतात अधिकाधिक ही वाहने रस्त्यावर यावित यासाठी केंद्रिय रस्ते विकास मंत्री नितिन गडकरी हे आग्रही आहे. त्यामुळे नजिकच्या काळात मोटारवाहन उत्पादन उद्योग (ऑटोमोबाइल इंडस्ट्री) इलेक्ट्रिक वाहनांच्या निर्मितीवर अधिकाधिक लक्ष केंद्रित करतील. त्यामुळे या क्षेत्रासाठी आवश्यक अशा तंत्रकुशल मनुष्यबळाची गरज मोठ्या प्रमाणावर भासू शकेल.
तंत्रकुशल मनुष्यबळाची गरज
सोसायटी ऑफ मॅन्युफॅक्चुरर्स ऑफ इलेक्ट्रिक व्हेइकल्स, यांच्या अहवालानुसार २०२३ पर्यंत भारतात या क्षेत्रासाठी ३० मिलियन रोजगार संधी उपलब्ध होतील. ही बाब लक्षात घेऊन भारतातील काही अभियांत्रिकी आणि तंत्रज्ञान महाविद्यालये आणि शैक्षणिक संस्थांनी या विषयाशी निगडित वेगवेगळया कालावधीचे अभ्यासक्रम सुरु केले आहेत.
(१) २०२५ पर्यंत या क्षेत्रासाठी आवश्यक मनुष्यबळाची कौशल्य निर्मिती आणि कौशल्याचे उन्नतीकरण करण्यासाठी भारत सरकारने, डीवाय गुरु या संस्थेसोबत सहकार्याचा करार केला आहे. हा कर्मशाळा (वर्कशॉप) एकात्मिक प्रशिक्षण (वर्कशॉप इंटिग्रेटेड लर्निंग प्रोग्रॅम) कार्यक्रम आहे. ऑटोमोटिव्ह, ऑटो-कंपोनंट, डिझाइन आणि निर्मिती घटकात कार्यरत असणाऱ्या किवा कार्यरत होऊ इच्छिणाऱ्या व्यक्ती या प्रशिक्षणाचा लाभ घेऊ शकतात. हे अभ्यासक्रम या उद्योगाच्या गरजा लक्षात घेऊन तयार करण्यात आले आहेत. प्लेसमेंटसाठी साहाय्य केले जाते. तीन महिन्यापर्यंतची इंटर्नशीप मिळवून दिली जाते. या कालावधीत विद्यावेतन दिले जाते. केंद्रिय तंत्रशिक्षण मंडळाने या अभ्यासक्रमांना मान्यता प्रदान केली आहे. हे अभ्यासक्रम केल्यावर बॅटरी मॉडेलिंग, चार्जिंग इन्स्पेक्टर, मोटार ऑप्टिमायझेशन, प्रॉडक्ट डेव्हलपमेंट ॲण्ड डिझाइन इंजिनीअरिंग अशा सारख्या संधी मिळू शकतात. यातील काही अभ्यासक्रमांचा कालावधी १२ महिने आहे. हे अभ्यासक्रम ऑनलाइन असून,काही प्रत्यक्ष वर्गही होतील. २५ पेक्षा प्रकल्पावर काम करायला मिळेल. प्रात्यक्षिकांची संधी उपलब्ध करुन देण्यात येईल.
इतर प्रशिक्षण कार्यक्रम– (१) इलेक्ट्रिकल व्हेइकल ॲडव्हान्स्ड सटिफिकेशन, (२) इलेक्ट्रिकल व्हेइकल बिझिनेस मॅनेजमेंट, (३) इलेक्ट्रिकल व्हेइकल प्रॉडक्ट रिसर्च ॲण्ड डेव्हलपमेंट, (४) सर्टिफाइड इलेक्ट्रिकल व्हेइकल टेक्निशिअन ट्रेनिंग प्रोग्रॅम, (५) इलेक्ट्रिकल व्हेइकल बॅटरी पॅक मॉडेलिंग कोर्स, (६) ॲडव्हान्स्ड इलेक्ट्रिकल व्हेइकल पॉवरट्रेन इंजिनीअरिंग, (७) इलेक्ट्रिकल व्हेइकल कॉम्प्युटर एडेड डिझाइन ॲण्ड ड्रॅफ्टिंग, (८) डिझाइन ऑफ इलेक्ट्रिकल व्हेइकल युजिंग मॅटलॅब, (९) ॲडिटिव्ह मॅन्युफॅक्चुरिंग फॉर इलेक्ट्रिकल व्हेइकल ॲप्लिकेशन, (१०) फंडामेंटल्स ऑफ इलेक्ट्रिकल व्हेइकल सर्टिफिकेशन कोर्स, (११) फंडामेंटल्स ऑफ इलेक्ट्रिक इंजिनीअरिंग फॉर ई-मोबिलिटी. (१२) ई बाइक डिझाइन वुईथ सॉलिडवर्क्स (१३) हायब्रिड इलेक्ट्रिकल व्हेइकल कोर्स.
महाराष्ट्रातील संपर्क – (१) डीवाय गुरु, पाचवा माळा, आर्क ७ प्रभात प्लाजा जवळ, स्टेशन रोड ठाणे (पश्चिम)- ४००६०१, ईमेल- support-thane@diyguru.org, (२) डीवाय गुरु सीओई, अंजिक्य डी.वाय.पाटील युनिव्हर्सिटी, चारोळी बुद्रुक व्हाया लोणावळा, जिल्हा पुणे-४१२१०५, ईमेल- support@diyguru.org, संकेतस्थळ- https://diyguru.org/electric-vehicle/
०००
जपान-इंडिया इंस्टिट्यूट फॉर मॅन्युफॅक्चुरिंग
जपान सरकारने जपान-इंडिया इंस्टिट्यूट फॉर मॅन्युफॅक्चुरिंग (जेआयएम) या संस्थेची भारतात स्थापना करण्याचा निर्णय घेतला आहे. यासंस्थेत इलेक्ट्रिकल व्हेइकलच्या अनुषंगाने कौशल्यनिर्मितीचे प्रशिक्षण दिेले जाईल. यासाठी भारतसरकार सोबत सहकार्याचा करार केला आहे. या शिवाय निर्मिती क्षेत्रातील प्रशिक्षणासाठी जॅपनीज एन्डोवेड कोर्सेसही सुरु केले जातील. मेहसाना (गुजरात) येथे डीवाय गुरुच्या सहकार्याने असे प्रशिक्षण दिले जाते. जपान-इंडिया इंस्टिट्यूट ऑफ मॅन्युफॅच्युरिंग मध्ये नाव नोंदवलेल्या विद्यार्थ्यांना हे प्रशिक्षण घेता येईल. या प्रशिक्षणाचा कालावधी सहा महिने आहे. संकेतस्थळ – https://jim-jec.in/background-en.html
(२) आयआयटी मद्रासच्या सेंटर फॉर आऊटरिच ॲण्ड ऑनलाइन एज्युकेशन या विभागाने, ई-मोबिलिटी आणि इलेक्ट्रिक व्हेईकल इंजिनीअरिंग सर्टिफिकेट अभ्यासक्रम, सुरु केला आहे. यामध्ये बॅटरीज, पॉवर इलेक्ट्रॉनिक्स, इकॉनॉमिक्स ॲण्ड इकोसिस्टिम इन ई-मोबिलिटी, पॉवरट्रेन ॲण्ड फ्युएल्स, मटेरिअल्स फॉर ई-मोबिलिटी, इलेक्ट्रिक व्हेइकल मार्केटची सध्यस्थिती, व्हेइकल इंजिनीअरिंग आणि विकास, मूल्यनिर्धारण आदी विषय घटकांचा यात समावेश आहे. संपर्क दूरध्वनी- ०४४- २२५७८३९०, ईमेल- deanacroffice@iit.ac.in, संकेतस्थळ- acr.iitm.ac.in/
(३) या क्षेत्रातील तंत्रकुशल मनुष्यबळाची वाढती मागणी लक्षात घेऊन, इंटरशाला ट्रेनिंग या संस्थेने इलेक्ट्रिक व्हेइकलच्या संदर्भात प्रशिक्षण कार्यक्रम सुरु केला असून, त्यात प्रशिक्षणासोबतच इंटर्नशीपची हमी देण्यात आली आहे. हे प्रशिक्षण या क्षेत्रातील तज्ज्ञ व्यावसायिकांकडून प्रदान करण्यात येते. या क्षेत्रातील उद्योगाच्या गरजा लक्षात घेऊन प्रशिक्षण प्रकल्पाचा यात समावेश असेल. अभ्यासक्रम संपल्यावर प्लेसमेंटची तयारीसुध्दा ही संस्था करुन देईल. संकेतस्थळ- https://internshala.com/
(४) कॉलेज ऑफ इंजिनीअरिंग पुणेने, एक वर्षं कालावधीचा पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा इन ई-मोबिलीटी, हा अभ्यासक्रम सुरु केला आहे. अर्हता- मेकॅनिकल, प्रॉडक्शन, मेटॅलर्जी ॲण्ड मटेरिअल सायंस, इंडस्ट्रिअल इंजिनीअरिंग, ऑटोमोबाइल इंजिनीअरिंग, इलेक्ट्रॉनिक्स, इलेक्ट्रिकल , टेलिकम्युनिकेशन इंजिनीअरिंग, मेकॅट्रॉनिक्स, इंस्ट्रुमेंटेशन या शाखातील विद्यार्थी पदवीधर या अभ्यासक्रमाला प्रवेश घेऊ शकतात. या अभ्यासक्रमाच्या प्रवेशासाठी ऑनलाइन वस्तुनिष्ठ बहुपर्यायी चाळणी परीक्षा घेतली जाईल. या परीक्षेतील गुंणावर आधारित संवर्गनिहाय प्रवेश निश्चित केला जाईल.
या अभ्यासक्रमात, इलेक्ट्रिकल व्हेइकल कार्यप्रणाली डिझाइन, एनर्जी स्टोअरजेस सिस्टिम्स, सूपरचार्जेस ॲण्ड फ्युएल सेल्स, पॉवरट्रेनर्स ॲण्ड कंट्रोल्स इन इलेक्ट्रिक व्हेइकल, आंतरराष्ट्रीय मानके, इलेक्ट्रिक वाहनांबाबत शासनाची नियमावली, अशा सारख्या बाबींचा या समावेश आहे.
संपर्क- कॉलेज ऑफ इंजिनीअरिंग, वेलिस्ली रोड, शिवाजी नगर, पुणे-४११००५, दूरध्वनी- ०२०-२५५०७०००, संकेतस्थळ- http://pgdadmission.coep.org.in/
(५) ग्रेट लेक्स एक्झिक्युटिव्ह या संस्थेने आठ महिने कालावधीचा, पोस्ट ग्रॅज्युएट प्रोग्रॅम इन इलेक्ट्रिकल व्हेइकल डिझायनिंग हा अभ्यासक्रम सुरु केला आहे. हा अभ्यासक्रम ऑनलाइन करता येतो. ध्वनीमुद्रित आणि छायाचित्रण केलेले अध्यापन सत्र उपलब्ध करुन देतात. या उद्योगात कार्यरत असणाऱ्या तज्ज्ञांनी या अभ्यासक्रमाची रचना केली आहे. प्लेसमेंटसाठी साहाय्य केले जाते. हा अभ्यासक्रम केल्यावर डिझाइन इंजिनीअर, ग्रॅज्युएट इंजिनीअर ट्रेनी, टेस्टिंग इंजिनीअर, पॉवर इलेक्ट्रॉनिक्स इंजिनीअरिंग अशा सारख्या विविध पदांवर कार्य करण्यासाठी संधी उपलब्ध होऊ शकते. इलेक्ट्रिकल, मेकॅनिकल, ऑटोमोबाइल, प्रॉडक्शन, इंडस्ट्रिअल, इलेक्ट्रॉनिक्स या विषयातील पदवीधर किंवा या विषयात पदवी अभ्यासक्रमाला असलेले विद्यार्थी हा अभ्यासक्रम करु शकतात. संपर्क दूरध्वनी- 08037309048, ईमेल- pgpevdesign@greatlearning.in