“स्टाईल”से पाणीपुरी

“स्टाईल”से पाणीपुरी

लघुउद्‌योग क्षेत्रामध्ये  सर्वाधिक रोजगार व स्वयंरोजगाराच्या संधी असल्याने भारत सरकारने यावर ठळकरीत्या लक्ष केंद्रित केलं आहे. विशेषत: आपले प्रधानमंत्री याबाबत फार आग्रही असतात. सर्व प्रकारच्या लघुउद्योग व्यवसायाला ते सतत प्रोत्साहन देतात. आपल्या प्रत्येक कृतीतून ते या व्यवसाय/ उद्योगांना कशी चालना मिळेल यासाठी दक्ष असतात. 

आपल्या दैनंदिन जीवनात लघुउद्योग व्यावसायिकांना मोठं स्थान मिळू लागलय. लघुउद्योगातून उत्पन्नात लक्षणीय वाढ होते. त्यामुळे जीवनाचा दर्जा व गुणवत्ता वाढण्यास साहाय्य होतं. या उद्योगाच्या उभारणीसाठी फारसं भांडवल लागत नाही. स्थानिक गरजा व आवश्यकता लक्षात घेऊन उद्योग /व्यवसाय सुरु केल्यास व त्यासाठी स्थानिक उपलब्ध कच्चा माल व संसाधनं वापरल्यास नफ्याचं प्रमाण मोठं राहू शकतं.

लघुउद्योग व व्यवसायांना प्रोत्साहन दिल्यानं देशातील उद्योजकतेचा मोठा विकास होऊ शकतो ही बाब अनेक शासकीय समित्यांनीसुध्दा लक्षात आणून दिलीय.

काही छोट्या उद्योग/ व्यवासायातून रोजगार  व स्वयंरोजगाराच्या चांगल्या संधी मिळू शकतात. अशा काही व्यवसायांचं प्रारुप (मॉडेल) सूक्ष्म, लघु व मध्यम उद्योजकता मंत्रालयानं तयार केलं आहेत.

व्यवसाय कसा सुरु करणार?

उदाहरण द्यायचं झाल्यास, पाणीपुरी किंवा गोलगप्पे या व्यवसायाबद्दल सांगता येईल.

बहुतेक सर्वांच्या घरी पाणीपुरी  आवडीनं खाल्ली जाते. पाणीपुरीचा बेत करणं अगदी सहज सोपं असलं तरी बऱ्याच जणांना बाहेर जाऊन पाणीपुरीचा आस्वाद घ्यायला आवडतं. त्यामुळे, “पाणीपुरी जाँईट्स” अथवा “पाणीपुरी कॉर्नर” बहुतेक सर्वच शहरात शेकडो ठिकाणी असतात. (अशी दुकानं आणखी नव्यानं उघडली गेल्यास, त्यानांही उत्तम व्यवसाय करता येऊ शकतो, असं अभ्यासगटाचं सांगणं आहे.)

प्रत्येक “कॉर्नर अथवा जॉईंट्स”चा आपला खास स्वाद असतो. या स्वादानं खवय्यै तिकडे आकर्षीत होतात. अशा या पाणीपुरी व्यवसायाचं मॉडेल https://www.udyami.org.in/industrial-solution/small-business-models संकेतस्थळावर बघायला मिळतं.

या संकेतस्थळावरील “हाऊ टू स्टार्ट यूवर पाणीपुरी ‍बिझीनेस?” या लिंकवरील,  “रजिस्टर नाऊ” या बटन‍वर ‍  क्लीक केलं की, आपण थेट https://www.udyami.org.in/login या पोर्टलवर पोहचतो. या पोर्टलवर, “उद्योजकता विकास कार्यक्रम (आंत्रप्रिन्युरशीप डेव्हलपमेंट प्रोग्रॅम)” ही लिंक दिसते. या ‍ लिंकवर जाऊन आपण ,लॉगईन करु शकतो किंवा प्रशिक्षणासाठी नाव नोंदवू शकतो.

००००

कृषीमालावर आधारित व्यवसाय

कोणत्याही मोठ्या मॉलमध्ये किंवा किराणा दुकांनांमध्ये, प्रकिया केलेले काजू, सोप, मिरची पावडर, विविध प्रकारची पापडे, टोमॅटो सॉस, चटण्या, मसाले लोणची, अशी विविध पउत्पादने असतात. या सर्व उत्पादनांची निर्मिती, कृषीआधारित प्रकिया व्यवसाय किंवा उद्योगांव्दारे केली जाते. यासर्व उत्पादनांना मोठी ग्राहकी लाभते.

कृषी आधारित, प्रक्रिया उद्योग आणि व्यवसायासातून रोजगार आणि स्वंयरोजगाराच्या उत्तमोत्तम संधी निर्माण होऊ शकतात, ही बाब लक्षात घेऊन, “उद्यमी,” प्रकल्पांतर्गत प्रोत्साहन दिलं जातं. त्याअनुषगांने विविध प्रशिक्षण कार्यक्रम आणि योजना राबवल्या जातात. या योजनेचा लाभ, प्रधानमंत्री रोजगार र्निमिती कार्यक्रम योजनेंतर्गत, अर्थसाहाय्य करुन दिलं जातं.

देशाच्या औद्योगिक विकासामध्ये, कृषी आधारित प्रकिया उद्योगाचा मोठा हातभार लागतो. कृषीक्षेत्रातील कच्च्या मालावर प्रकिया करणारे उद्योग येतात. याप्रकिया उद्योगांमध्ये कृषी, वने आणि मासोळीपासून निर्मित वस्तुंच्या समावेश होतो.

प्रशिक्षण संधी

“उद्यमी’ प्रशिक्षण योजनेंतर्गत पुढील, कृषीआधारित अन्नप्रक्रिया उद्योगांच्या सर्वांगीण प्रशिक्षणाचा समावेश आहे- (१) मसाले तयार करण्याचा उद्योग, (२) टोमॅटो केचअप निर्मिती उद्योग, (३) टोमॅटो पुरी निर्मिती उद्योग, (४) बहुधान्य (मल्टीग्रेन) प्रकिया उद्योग आणि पॅकेजिंग, (५) काजू                            प्रकिया व्यवसाय, (६) किशमीश प्रकिया व्यवसाय, (७) पेठा निर्मिती व्यवसाय, (९) जिरा निर्मिती व्यवसाय, (१०) धने पावडर निर्मिती व्यवसाय, (११) गुळपावडर निर्मिती उद्योग, (१२) काळा तांदूळ  प्रकिया व्यवसाय, (१३) मिरी पावडर निर्मिती व्यवसाय, (१४) बाजरी स्वच्छता आणि प्रकिया व्यवसाय, (१५) मसाला चहा निर्मिती प्रकिया, (१६) चिकोरी प्रकिया व्यवसाय, (१७) ग्रीन टी प्रकिया व्यवसाय, (१८) रोस्टेड मखाना प्रकिया व्यवसाय, (१९) तिखट निर्मिती व्यवसाय, (२०) सोप स्वच्छता आणि प्रकिया व्यवसाय, (२१) उदीड दाळ पापड निर्मिती व्यवसाय, (२२) जिरे स्वच्छता आणि प्रकिया व्यवसाय, (२३) फळ लगदा (पल्प) प्रक्रिया व्यवसाय, (२४) सत्तू पावडर प्रक्रिया व्यवसाय.

हे उद्योग किंवा व्यवसाय सुरु करण्याची इच्छा असणाऱ्या व्यक्तिंना, संबंधित उद्योग/व्यवसायाची संपूर्ण माहिती ‘उद्यमी,’ प्रशिक्षण पोर्टलच्या माध्यमातून उपलब्ध करुन दिले जाते. या पोर्टलवरच या उद्योग आणि व्यवसायाचे, प्रशिक्षण मॉड्यूल ठेवण्यात आले आहे.             खादी आणि ग्रामोद्योग विभागाच्या मार्गदर्शन सूचीनुसार प्रशिक्षण मॉड्युल तयार करण्यात आले आहेत.

त्याव्दारे पुढील व्यवस्थापकीय आणि कार्यान्वयन कौशल्याचं ज्ञान प्रदान केलं जातं- (१) व्यवसाय नियोजन, (२) विपणन, (३) वित्त, (४) कार्यान्वयन, (५) निर्मिती, (६) विपणन, (७) ब्रँडिंग, (८) उद्योजकता व्यवस्थापन, (९) बँकिंग, (१०) माहिती तंत्रज्ञान आणि ऑनलाइन व्यवसाय, (११) बूककीपिंग, (१२) व्यवसायातील जोखिम आणि शास्वतता, (१३) शासकीय योजनांसाठी वैधानिक पूर्तता.

प्रशिक्षणाचे व्हिडियो इंग्रजी, हिंदी, मराठी, तेलुगु, तमिळ, मल्‍याळम, कन्नड या भाषेत उपलब्ध आहेत. अभ्यासाचे साहित्य पीडीएफ स्वरुपात उपरोक्त नमूद भाषेत उपलब्ध करुन दिले जातात. मूल्यांकनसुध्दा मराठी व उपरोक्त नमूद भाषांमध्ये उपलब्ध आहे. मूल्यांकनासाठी बहुपर्यायी प्रश्नसंच असतात.

अर्थसाहाय्य

प्रकिया उद्योगाला अर्थसाहाय्य देण्याची योजना, सूक्ष्म,मध्यम आणि लघु उद्योजकता मंत्रालयाच्या वतिने, केंद्रिय खादी आणि ग्रामोद्योग विभागामार्फत राबवली जाते. राज्यपातळीवर, खादी आणि ग्रामोद्योग मंडळ, जिल्हा उद्योग केंद्र आणि बँकामार्फत, ही योजना राबवली जाते. खादी व ग्रामोद्योग विभागामार्फत वित्तीय साहाय्य, नोडल बँकांव्दारे दिलं जातं. या योजनेव्दारे ग्रामीण आणि नागरी विभागात स्वयंरोजगाराची निर्मिती करण्याची क्षमता असणारे छोटे औद्योगिक घटक आणि प्रकल्पाची स्थापना व्हावी, असे अपेक्षित आहे. ग्रामीण भागातील कुशल कारागिर आणि बेरोजगार युवकांना त्यांच्याच परिसरात शास्वत स्वरुपाच्या, रोजगार संधींची निर्मिती या योजनेव्दारे केली जाते. १८ वर्षावरील कोणत्याही इच्‍छुक व्यक्तीस या योजनेचा लाभ घेता येतो. त्यासाठी कोणत्याही प्रकारची उत्पनाची मर्यादा ठेवण्यात आलेली नाही.

संपर्क- (१) हेल्पलाइन-९११८१३३५१३५, संकेतस्थळ- https://www.udyami.org.in/industrial-solution/agro-based-food-processing# आणि http://support.udyami.org.in, (२) ईमेल-
helpdesk@udyami.org.in

हेल्पलाइनच्या माध्यमातून पुढील सेवा उपलब्ध करुन दिल्या जातात- (१) नोंदणी                               संदर्भातील विविध समस्यांचं निराकरण, (२) प्रशिक्षणासंदर्भातील तांत्रिक समस्यांचं निराकरण, (३) मूल्यांकनासंदर्भातील समस्यांचं निराकरण, (४) प्रमाणपत्राची निर्मिती आणि तपासणी, (५) व्यवसाय नोंदणी मार्गदर्शन, (६) औद्योगिक कागदपत्रे, (७) तज्ज्ञांच्या मार्गदर्शन मालिका, (८) प्रकल्प अहवाल.

हेल्पलाइनच्या, कॉलसेंटरची सेवा दररोज सकाळी व ते रात्रौ ९ वाजेपर्यंत सुरु राहते.

इतर व्यवसाय मॉडेल्स

या पोर्टलवर आणखी काही  ‍ व्यवसाय मॉडेल पुढील प्रमाणे आहेत- (१) घरगुती लोणच्यांचा व्यवसाय. (२) फुलकचऱ्यापासून धूप व अगरबत्तीची निर्मिती, (३) बिनबॅगची निर्मिती, (४) शालेय बॅग निर्मिती व्यवसाय, (५) क्रिकेट किट बॅग निर्मिती, (६) आरामदायी गादीची निर्मिती (६) मुलांचे पादत्राण निर्मिती, (७) बॅड‍मिंटन रॅकेट निर्मिती, (८) मोठी बॅग निर्मिती, (९) सुती मास्क निर्मिती, (१०) हस्तकला व्यवसाय, (११) थर्माकोल बॉक्स  ‍निर्मिती, (१२) विविध प्रकारच्या मेणबत्तींची निर्मिती, (१३) हाताने तयार केलेली आभुषणे , (१४) थर्माकॉल बॉक्स निर्मिती, (१५) अत्तर निर्मिती, (१६) मध पॅकेजिंग व्यवसाय, (१७) ॲल्यु‍मिनीयम फॉईल  निर्मिती, (१८) फाउंटेनपेन निर्मिती, (१९) बायोडिग्रेडेबल बॅगची निर्मिती, (२०) कापसापासून वाती तयार करण्याचा व्यवसाय.

ऑनलाइन प्रशिक्षण

उपरोक्त नमूद व्यवसाय प्रारुपाच्या अनुषंगानं ऑनलाइन प्रशिक्षणाची सुविधा उपलब्ध करुन देण्यात आलीय. यामध्ये- (१)‍ विषयाची  तोंडओळख, (२) नव्या व्यवसाय घटकाची सुरुवात, (३) विविध वैधानिक व व्यावसायिक नोंदणी प्रमाणपत्रं, (४) उद्योजकतेसाठी आवश्यक कौशल्यसंचाची निर्मिती, (५) उद्योग/व्यवसायाची उभारणी, (६) उद्योग/व्यवसायाला प्रत्यक्ष कार्यान्वीत करणं, (७) मार्केटिंग-विपणन, ब्रँडिंग-नाममुद्रा ठसवणं, सेल्स-विक्री, (८) बँक व वित्तपुरवठा समजून घेणं, (९) करआकारणी व इतर वैधानिक बाबी, (१०) व्यवसायाची शास्वतता व  विकास या विषयांचा समावेश आहे.

या प्रशीक्षणासाठी नाव नोंदणी करावी लागते. वेबपोर्टलवर तशी सुविधा आहे.

संपर्क- टोल मुक्त क्रमांक-१८००१०३८९११, व्यवसाय नोंदणीसाठी क्रमांक- ७५२६०००३३३, ईमेल- helpdesk@udyami.org.in

सुरेश   वांदिले