मेहंदी रंग लायेगी!
मालकीनबाईंना कधी काय करावं वाटेल, याचा काही नेम नव्हता. परवा असंच झालं, त्यांनी कुणाला तरी बोलावलं. आल्याआल्या ती व्यक्ती, मालकीनबाईंच्या हातावर कशानेतरी काहीतरी काढू लागली. तासाभरात मालकीनबाईंचा हात रंगला आणि मग त्या व्यक्तिने मालकीनबाईंच्या डोक्यालाही, तेच काहीतरी लावलं. काहीवेळानं ती व्यक्ती निघून गेली.
बिळातून, रॉबिन्सनमामा टक लावून, मालकीनबाईंच्या हाताचं रंगवणं बघत होता. मार्गारेट मावशी मालकीनबाईंच्या बाजूलाच पहुडलेली होती. तिही टक लावून मालकीनबाईंच्या रंगलेल्या हाताकडे बघू लागली.
“मग, मार्गे रंगली ना छान माझी मेंहदी,” अचानक मालकीनबाई, मार्गारेटचा कान हलकेच ओढत म्हणाली.
“वा वा वा! छान छान छान… तुम्ही गोऱ्या गोऱ्या पान, हातावर उमटलय वेलीफुलांचं टामटूम विमान!” असं काहिसं मार्गारेटला म्हणावसं वाटलं. पण तिने ते मनातच ठेवलं. फक्त तोंड फाकून मावशीला, हो हो हो अशा आशयाची प्रतिक्रिया दिली. मालकीनबाईंनी खुष होऊन तिचा गालगुच्चा घेतला. त्यात तिच्‍या मिशिचा एक केस उपटला गेल्याने, तिला वेदना झाल्या. मालकीनबाईला कचदिशी चावून याचा बदला घेतला पाहिजे. असं तिला वाटून गेलं. पण तिने दीर्घ श्वास घेऊन स्वत:ला सावरलं. मालकीनबाई थोड्यावेळाने त्यांच्या बेडरुममध्ये गेल्या आणि त्यांनी धाडकन दरवाजा लावून घेतला. आता त्यांची दुपारची वामकुक्षी सुरु होणार नि मग, त्या पुढचे चारपाच तास बाहेर पडणार नाहीत, हे दररोजच्या अनुभवावरुन रॉबिन्सनला ठाऊक होतं. दरवाजाचा धाडकन आवाज म्हणजे रॉबिन्सनसाठी,बिळातून बाहेर पडण्याचा सिग्नलच होता. हा सिग्नल कानी पडताच मामा बिळातून बाहेर आला. सोफ्यावरच झोपी गेलेल्या मार्गारेटच्या कानाला चावा घेऊन त्याने मावशीला जागवलं.
मावशी ताडदिशी उठली. मिशीचा केस उपटल्याच्या आधिच्या वेदनेत आता, रॉबिन्सनच्या चाव्याची भर पडली.
ती मामावर धावून गेली, “रॉबेटल्या, हा उपदव्याप करायला सांगितलं कुणी तुला?”
तिची उडी चुकवत मामाने तिला सॉरी म्हंटलं,
“मावशे, मला मघापासून एक प्रश्न पडलाय.”
“तुझ्या कोणत्याच प्रश्नाचं उत्तर मी देणार नाही.” मावशी म्हणाली. कानाला, पंज्याने कुरवाळत तिने दुसरीकडे तोंड वळवलं. मामा चटदिशी किचनमध्ये पळाला नि त्याने मावशीसाठी चिज आणलं. ते बघून मावशी विरघळली, चिजवर ताव मारत म्हणाली, “काय तुझ्या डोक्यात, येऊ दे तुझ्या मुखात!”
“मावशे मावशे, मालकीनबाईंचा हात आणि डोकं…”
“कुणी छाटलं नाहीना?”मावशी छद्मीपणे हसत म्हणाली.
“मावशे, पुरे तुझा दुष्ट विचार. त्यांचा हात रंगला कसा?, त्यावर चित्र उमटलं कसं?, आणि डोक्यावर त्यांनी चोपडलं काय? हे समजून सांग माझे बाय.”
“बस्स इतकच…”
“म्हणजे तुला ठाऊकाय ते?”
“मामू, मावशीला माहीत नाही अशी कोणतीतरी गोष्ट आहे काय या जगात?” मावशी नाक फेंदारुन नि मिशी उडवत म्हणाली.
“मग, मालकीनबाईंच्या हातावरच्या रंगांचं रहस्य उघड कर की.”
“माम्या, त्यात रहस्य नाही तर विज्ञान आहे.”
“म्हणजे पुन्हा भानगड, बापरे! ”
“मामेटल्या, माझ्या मते विज्ञान नि तुझ्या मते भानगड असलेल्या, हातावरच्या रंगांचं रहस्य, लॉसोनिया इनर्मिस झुडपाच्या पानात दडलय.”
“लॉसोनिया इनर्मिस? हे कसलं झुडूप?”
“या झुडूपाला आपल्याकडे मेहंदी म्हणतात, तर बऱ्याच देशांमध्ये हिना म्हणतात.”
“अच्छा, या मेहंदीमध्ये रंग कुठन बरं येतो?”
“अरे, या झुडुपांची पान हिरवी असतात नि त्यांच्यात लॉसोन नावाचं, लाल-शेंदरी रंगांचं द्रव्य असतं. या रसायनाचा रेणू, अमिनो आम्लापेक्षा मोठा आणि ग्लुकोजसारख्या प्राथमिक शर्करेच्या रेणूपेक्षा थोडा लहान असतो. मेंहदीच्या झुडुपांच्या वेगवेगळया जातीतील रंगद्रव्यात थोडाफार फरक असतो. त्यामुळे रंगांच्या छटामध्येही फरक आढळतो.”
“त्याने काय होतं?”
“अरे, मेहंदिचा रंग, लाल-नारंगी असला तरी, दालचिनीसारखा तपकिरी, काळसर, चॉकलेटी, चेरीसारखा लालगडद असाही असतो.”
“अरे वा!”
“मनुष्यप्राण्याच्या कातडीच्या वरच्या थरातील पेशींच्या बाहेरच्या भागात, फॉस्फोलिपिड रसायनाच्या किंवा त्या पेशितल्या प्रथिनांच्या रेणूपेक्षा, या रसायनाचे रेणू लहान असतात. ते त्यांच्यात सहज मिसळतात. प्रथिनांच्या रेणूंना घट्ट मिठी मारुन बसतात.”
“वंडरफूल!”
“हे झाल हाताचं, डोक्यावर काय घडतं?”
“केसांमधील केरॅटिन, या प्रथिनाशी त्यांची प्रकिया होते.”
“त्याने काय होतं?”
“जर केसांमध्ये केरॅटिनचं प्रमाण जास्त असेल तर लॉसोनियाही जास्त प्रमाणात तिथे घट्ट बसतो. त्यामुळे केसांचा रंग पालटतो. अठठेचाळीस तासानंतर तो काळसर होऊ लागतो.”
“वाव!”
“मेहंदिचा रंग कातडीमध्ये किंवा केसांना मिळावा म्हणून, या पानांच्या वाटण्यात लिंबाचा रस मिसळतात. तळहातावरील किंवा तळपायावरील कातडीत शिरलेल्या लॉसोनियाला, वाफेचा स्पर्श झाल्यास, त्‍याचा रंग गडद तपकिरी किंवा काळसर बनतो.”
“म्हणजे मावशे, मालकीनबाईंच्या हातावर इतक्या सगळ्या भानगडी, या मेंहदीने घडवून आणल्या नि पुढच्या अठठ्चाळीस तासातच आपली ही पांढऱ्या केसाची भूतिन मालकीनबाई, काळ्याकेसांची चेटकीन होणार, असंचना.”
“मग तुला काय व्हायचय, चेटकीनीचा घुबड? की राक्षसीनचा कावळा? तुलासुध्दा रंगवते या मेहंदित. मालकीनबाई येईपर्यंत तू होशील लालढूस्स! लाल रंगाचा उंदिर बघून मालकीनबाईंचं होईल फुस्स!!” मावशी डोळे मिचकावत नि टेबलवरील मेहंदीच्या भांड्याकडे बघत म्हणाली. मावशीचा दुष्ट विचार लक्षात येताच, मामाने बिळाकडे धूम ठोकली.
सुरेश वांदिले